________________
૨૩
ક્રાતિની વાસ્તવિકતા અને ઉપર્યોગિતા
જે ક્રાન્તિ પ્રાણીજીવનનાં ધ્યેયરૂપ રહેલાં ક્ષત્તિ, સાચું સુખ કે આનંદને ઓળખાવવામાં સહાયક થાય છે તે ક્રાન્તિ સાચી ક્રાન્તિ કહેવાય છે અને સૌ કોઈને તેવી ક્રાન્તિ અભીષ્ટ છે.
આવી ક્રાન્તિના વિરલ પ્રસંગોમાં ભારતવર્ષનો બહુ જબ્બર ફાળો છે. આ ક્રાન્તિનું વાહન સંસ્કૃતિ હોવાથી બીજા શબ્દોમાં એ ક્રાન્તિને ધર્મ-સંસ્કરણ પણ કહી શકાય.
ધાર્મિક ક્રાન્તિની વિચારણાની આ પ્રમાણે ઉપયોગિતા સિદ્ધ થતાંની સાથે એ ક્રાન્તિના ઉત્પાદકનાં જીવનપ્રશ્નો ઉકેલવાની ઉપયોગિતા પણ સહજ રીતે સિદ્ધ થાય છે. જ્યાં સુધી એ ક્રાન્તિકારના સિદ્ધાંતોનું તાત્વિક શોધન ન થાય ત્યાં સુધી માનવસમાજ એ ક્રાન્તિને ઝીલીયે ન શકે અને લાભ પણ ન લઈ શકે. ક્રાન્તિકાર અને ક્રાન્તિ
પ્રસ્તુત પ્રસંગે એક મહાન ક્રાન્તિકાર કે જેણે જૈન ધર્મનાં ઉદાર ઉદાર તત્ત્વો શોધી પ્રાચીન સુવર્ણને અર્વાચીન કસોટીએ ચડાવી આખાયે ભારતવર્ષમાં અપ્રતિમ અને વિલક્ષણ ક્રાન્તિ જન્માવી, ભારત અને ભારતની બહારના મધ્યમકાળ પછીના ક્રાન્તિકારોમાં ઉત્તમ સ્થાન મેળવ્યું છે, તેમનાથી થયેલ ક્રાન્તિ વિષયક ગૂઢ તત્ત્વો વિચારવાનું ધ્યેય રાખી આ લેખનો પ્રારંભ કરવા ધાર્યો છે.
વર્તમાન યુગ એ સ્પષ્ટ ક્રાન્તિનો યુગ છે. ધાર્મિક, રાષ્ટ્રીય અને સામાજિક એમ પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં ક્રાન્તિના અવનવા આદર્શો આજે ઘડાઈ રહ્યા છે. ઇતર દેશોમાં તો આ ક્રાન્તિએ ભિન્ન ભિન્ન ક્ષેત્રોમાં રચનાત્મક સ્વરૂપ પણ પકડ્યું છે. આજે ભારતવર્ષમાં પણ ક્રાન્તિના અખતરાઓ ચાલે છે તો તેવા પ્રસંગે એક ધર્મ-ક્રાન્તિકારનું જીવન-શોધન વિચારવું એ સાર્વદેશિક દૃષ્ટિએ પણ તેટલું જ ઉપયોગી અને આવશ્યક છે.
આટલું સમજી લીધા પછી એ ક્રાન્તિકારના સમયનું લોકમાનસ અને ક્રાન્તિનો પૂર્વ ઇતિહાસ પણ સંક્ષિપ્તરૂપમાં સૌથી પ્રથમ જાણી લેવી જરૂરી છે, કે જે દ્વારા ક્રાન્તિની આવશ્યકતા અને ક્રાન્તિકારના જીવનની શક્તિનો પણ સંપૂર્ણ ખ્યાલ આવી શકે.
જૈનધર્મ, બૌદ્ધધર્મ અને વેદધર્મ એ ત્રણે ધર્મો ધાર્મિક ક્રાન્તિના મુખ્ય સૂત્રધારો છે અને ભારતવર્ષની પ્રજાનાં સંસ્કૃતચણતરોમાં તે સૌનો ફાળો છે.
ધર્મપ્રાણ : લોકશાહ
