________________
૫૫
તે સ્વીકારે છે. એકાંતને તેમાં સ્થાનજ નથી. છતાં જ્યારે માનવ પ્રકૃતિની નિર્બળતા જોર કરે છે ત્યારે આ અનેકાંતવાદને કોરે મૂકી દેવાય છે, અને આગળ વધેલી વ્યક્તિઓ પણ પક્ષાગ્રહ તથા મતાગ્રહમાં ઝૂકી જઈ, શું પરિણામ લાવે છે તે આજના શ્વેતાંબર, દિગંબર, સ્થાનકવાસી, તેરાપંથી વગેરે સંપ્રદાયો અને સેંકડો પેટા સંપ્રદાયો જોવાથી પ્રત્યક્ષ સિદ્ધ થાય છે.
જંબુસ્વામી પછીજ આ તડે ધીમે ધીમે ઉગ્ર સ્વરૂપ પકડ્યું છે. શાણા આચાર્યોએ તેનું ઉપશમન કર્યું છે ખરું; પરંતુ તે રાખથી ઢાંકેલો અગ્નિ ક્યાં સુધી શાન્ત રહી શકે !
દુષ્કાળ પ્રકોપ
જંબુસ્વામી બાદ એક સૈકા પછી તુરતજ એકી સાથે બાર દુષ્કાળ આવે છે. દેશ પર તે ભયંકર રાક્ષસની ખૂબ અસર થઈ હતી અને આ વખતે તડમાં સપડાયેલા નિર્બળ સાધુઓનું શૈથિલ્ય વધ્યું હોય તે પણ સ્વાભાવિક જ છે.
ત્યાર પછી વજ્રસેન સ્વામીના વખતમાં બીજી વાર દુષ્કાળ આવે છે. ઐતિહાસિક ઉલ્લેખ મળે છે કે આ વખતે રેલવે કે સ્ટીમરોની સગવડ ન હતી. એવા વખતમાં એકી સાથે બાર દુષ્કાળો પડે તો કેવી વિટંબના થાય તેનો ખ્યાલ પણ ત્રાસદાયક છે અને જ્યાં સંપત્તિવાળાઓ ધન હોવા છતાં અન્ન ન મેળવી શકે ત્યાં જૈન સાધુઓએ શાસ્ત્રવિહિત રીતિથી ભિક્ષા મેળવવી એ કઠિન થાય તે દેખીતું જ છે.
આવે વખતે જે સાધુઓ ધર્મની પ્રતિજ્ઞા પર અતિ દૃઢ હતા તેવાઓએ આહાર પાણીનો સર્વથા ત્યાગ કરી સંથારો કર્યો (દેહાંત આણ્યો). આવા સાધુઓની સંખ્યા ૭૪૮ની હતી એમ પણ મલી આવે છે.
બીજા સાધુધર્મના હિમાયતીઓએ જે કંઈ મળે તે મેળવીને પોતાનું સાધુ જીવન લંબાવ્યું અને જેઓ સાધુધર્મથી શિથિલ થયા હતા તેઓએ વૃકુક્ષિત: િ ન રોત્તિ પાપં એ સૂત્રને સાવ નગ્ન સ્વરૂપે તો નહિ પરંતુ પોતાના સાધુધર્મમાં શિથિલતા લાવીને પણ તેમણે પોતાનો નિર્વાહ કર્યો. તે સંયોગોને વશ થઈ તેમને તે કરવું પડ્યું હશે તે ઈષ્ટ હતું કે અનિષ્ટ હતું તેનો નિર્ણય કરવાનું આપણા હાથમાં નથી; પરંતુ આ પણ એક શૈથિલ્યનું પ્રબળ નિમિત્ત હતું. સાધક; પછી તે શ્રમણ હો, શ્રાવક હો, જૈન હો, વૈષ્ણવ હો, બૌદ્ધ હો, કે ગમે તે હો, પરંતુ તે સાધક સ્થિતિમાં હોય ત્યાં સુધી ઘણી વાર તે પોતાના
ધર્મપ્રાણ ઃ લોંકાશાહ
