________________
૨૪
ભારતવર્ષની પ્રાચીનતાથી માંડીને આજ સુધી પણ તેનું અસ્તિત્વ છે. જ્યારે
જ્યારે તેઓ નામભેદોથી લડ્યા છે ત્યારે ત્યારે તેમાં વિકૃતિ આવી છે અને તે વિકૃતિનાં ખોખાંને દૂર કરવા માટેજ ભિન્ન ભિન્ન ક્રાન્તિકારો જમ્યા છે, અને સાચા ધર્મનું વાસ્તવિક રહસ્ય સમજાવી પ્રજાજનોને કલ્યાણનો રાજમાર્ગ સમજાવવા ખાતર તેમણે ખૂબ ફાળો આપ્યો છે. પછી તે જૈનધર્મનો ક્રાન્તિવાદ હો, વેદધર્મનો હો કે બૌદ્ધધર્મનો હો; સૌ કોઈનો અલ્પ પ્રમાણમાં કે બહુ પ્રમાણમાં ફાળો તો અવશ્ય છે જ. પ્રસ્તુત ક્રાન્તિકાર જૈનધર્મના હોવાથી પ્રથમ જૈનધર્મની સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરીએ. જૈનધર્મના ક્રાંતિકાર
શ્રમણ ભગવાન મહાવીર પછીના જૈન, બૌદ્ધ, બ્રાહ્મણ ક્રાન્તિકારો પૈકી જો કોઈનું કાર્ય અદૂભુત અને અનુકરણીય હોય તો એ આખાયે ઇતિહાસમાં આ એકજ માત્ર પ્રસ્તુત પાત્ર સાંપડે છે. પ્રસ્તુત ક્રાન્તિકારનું નામ ધર્મપ્રાણ લોંકાશાહ - તેઓ જૈન કોમમાં જન્મેલા અને જૈન સમાજના વર્ષોથી ચાલી આવેલા રૂઢ માનસ વચ્ચે ઉછરેલા છતાં તેણે પરંપરા અને રૂઢિથી નહિ પરંતુ વાસ્તવિકતાથી જૈનત્વને પચાવ્યું અને વિકસાવ્યું. જૈનધર્મનું ચિત્ર
જૈનધર્મના અંતિમ તીર્થકર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ પામ્યાંને બરાબર બે હજાર વર્ષ વીતી ગયાં. ભગવાન મહાવીરના ક્રાન્તિકાળ પછી એ વચ્ચેના ગાળામાં ક્રાન્તિનાં અનેક મોજાંઓ આવી ગયાં અને વિલય પણ પામી ગયાં. એ બધામાં ભરતી આવી અને ઓટ પણ થઈ. જૈનધર્મ અને ક્રાંતિ
(૧) સૌથી પ્રથમ ભદ્રબાહુ સ્વામીના સમયની ક્રાન્તિ. ભગવાન મહાવીર પછીનો આ પહેલા સૈકા પછીનો જ કાળ. તે સમયે બૂસ્વામીના નિર્વાણ પછી પડેલ મહા દુષ્કાળ પછી જૈન શ્રમણવરોનું લુપ્ત થયેલ જ્ઞાનનું પુનર્જીવન કરવા સારુ પટણામાં થયેલું સંઘમિલન ભગવાન મહાવીર પછી તો આ પહેલવહેલું જ હતું.
(૨) ત્યારબાદ વીર નિર્વાણ પછી પાંચમા અને છઠ્ઠા સૈકાની વચ્ચે મથુરામાં શાસ્ત્રોદ્ધાર થયો. શ્રી સ્કંદિલાચાર્ય અને શ્રી વજસ્વામીની નિકટના સમયમાં ફરી દુષ્કાળ પડવાથી શ્રમણસંધની જ્ઞાનની થયેલી દુર્દશા સુધારવા માટેનો આ
ઘર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
