________________
૧૦૦
શ્રી મૂળચંદજી મહારાજનો ગણ
ગુજરાત અને કાઠિયાવાડમાં વિચરી રહેલા તેમના એક શિષ્ય શ્રી મૂળચંદજી મહા૨ાજે અમદાવાદમાં રહી ગુજરાતમાં ધર્મ ફેલાવ્યો હતો. તેમને મુખ્ય અને પટ્ટધર સાત શિષ્યો હતા. લિંબડી, ગોંડળ, બરવાળા, ચૂડા, ધ્રાંગધ્રા અને કચ્છી વગેરે મુખ્ય છ સંઘાડાઓની સ્થાપના તેમના શિષ્યોએજ કરેલી હતી. પછી તો આજે તેમના પણ પેટા સંપ્રદાયો જેમકે સાયલા, બોટાદ વગેરે વગેરે મોજૂદ છે.
આ બધા ભિન્ન ભિન્ન સંઘાડાઓ જ્યારે સ્થાપિત થયા હશે ત્યારે તેનું કારણ એ હોવું જોઈએ કે એક મોટા દળને એકજ નાયક ન સંભાળી શકે તેથી પોતાના ચારિત્ર્યશીલ વિદ્વાન અને પ્રૌઢ શિષ્યોને તેમના ગુરુદેવોએ સ્વયં નાયકપદ સોંપીને સુપ્રત કર્યા હશે અને એ વખતે શાસન એકજ પ્રવર્તતું હશે. જેટલા મતના સંસ્થાપકો થયા છે તેઓનો લગભગ આજ આશય હોય છે. પરંતુ તેમના અનુયાયીઓ એકાદ પેઢી થયા પછી આ વાતને છેકજ વિસરી જાય છે, તેથી તેઓ પરસ્પર વડીલ જેવા સ્નેહ સૌજન્યને સાચવી શકતા નથી. આથીજ એ સંપ્રદાયોમાંથી પણ પેટા સંપ્રદાયો નીકળે છે. જેવા કે બોટાદ, સાયલા, કચ્છ નાની પક્ષ, લીંબડી નાનો સંપ્રદાય વગેરે વગેરે એક સામાન્ય અને નજીવા કારણથી જુદા પડી ગયા છે.
તેરાપંથી
શ્રીમાન ધર્મદાસજી મહારાજના સમુદાયનાજ એક રૂગનાથજી મહારાજના શિષ્ય શ્રી ભીખમજી નામના એક મુનિએ જુદા પડીને એક તેરાપંથ નામનો પંથ સંવત ૧૮૧૫ના ચૈત્ર વદી ૯ ને શુક્રવારે સ્થાપિત કર્યો છે. ૧૩ સાધુઓ સંપ્રદાયમાંથી જુદા પડ્યા હોવાથી તે તેરાપંથ કહેવાય છે.
તેઓ જુદા પડ્યા હશે તે વખતે ગમે તે કારણ હોય; પરંતુ વર્તમાનકાળમાં એ સમુદાયમાં જે દયા અને દાનથી વિરુદ્ધ રૂઢિધર્મ પ્રવર્તે છે. તે ધર્મ બુદ્ધિગમ્ય થઈ શકે તેવો નથી.
હું નથી માનતો કે અત્યારે જે સિદ્ધાંત પર તે સમુદાય ચાલી રહ્યો છે તે સિદ્ધાંત પર તે સંપ્રદાયના સંસ્થાપકે સ્થાપના કરી હોય કારણ કે ભારતવર્ષના નાના મોટા દરેક ધર્મનું મૂળ દયા અને દાનના સિદ્ધાંતો પરજ નિર્ભર છે. પણ આ સંપ્રદાયમાં તો તે બન્ને ધાર્મિક અંગોનોજ પરિહાર કરવાના સિદ્ધાંતો સેવાય છે. ધર્મપ્રાણ ઃ લોકાશાહ
