________________
૮૮
સ્થાન લોકશાહનાં આદોલનથી વ્યાપક થયું છે. બૌદ્ધધર્મ તો ભારત વર્ષમાં પહેલેથીજ મૃતઃપ્રાય થયો હતો એટલે તેનું તો કહેવુંજ શું !
આ ક્રાન્તિની ચોમેર અસર જોઈ જૈન ધર્મના શિથિલ સાધુઓની ઈમારતો ખળભળવા લાગી અને આ બાજુ લોંકાશાહના અનુયાયી દળનો પ્રભાવ વધતો ગયો. એક ઐતિહાસિક ઉલ્લેખ મળે છે કે, ધર્મપ્રાણ લોકાશાહ પાસે એ ૪૫ સાધકો ઉપરાંત પાટણના પ્રતિષ્ઠિત ૧૫૧ શેઠિયાઓએ દીક્ષા લીધી હતી. અને તેમાં રૂપચંદ શાહ એક મહાન પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિ હતી. દીક્ષા લીધા પછી દયા ધર્મના પ્રચારમાં તેમનો જબ્બર ફાળો છે. લોકાશાહ નિર્વાણધર્મ પામ્યા પછી તેમને સ્થાને તેમના અનુયાયી વર્ગ રૂપઋષિને સન્માનતો હતો.
લોંકાશાહની આ ક્રાન્તિએ જૈનધર્મમાં ખૂબ ખળભળાટ મચાવવાથી જે ચૈિત્યવાસીઓમાં ચૈતન્ય ન હતું તે ધીમે ધીમે ઘસાઈ ગયા, પણ જેમાં કંઈક ચૈતન્ય હતું તેઓએ પોતાના વ્યવહારનું આખું પરિવર્તન કરી નાખ્યું.ઉત્સવ, આડંબરો અને અસંયમને બદલે સાદાઈ, સરળતા અને સચ્ચારિત્રનો મળેલો બોધપાઠ પોતાના જીવનમાં ઉતારવા લાગ્યા. અને આ રીતે જે જે સાધુઓ એ ભાવનામાં ભળ્યા તેમણે પોતાનાં ક્રિયોદ્ધારક મંડળનું નામ ગચ્છ તરીકે રાખ્યું. એવી રીતે તે સમયે અનેક ગચ્છો જમ્યા અને પોતાની પ્રાચીન શિથિલતાને છોડી સાધુ જીવનના ધ્યેયને અનુલક્ષી પ્રબળ પરિવર્તન કરીને પોતાની પ્રતિષ્ઠાનું રક્ષણ કર્યું. આ મતોમાં કટુક મત, વીજામત, પાર્શ્વચંદ્રસૂરિનો મત વગેરે વગેરે નામો છે.
આ રીતે જેમ જેમ લોંકાશાહનું અનુયાયી દળ વધતું ગયું તેમ તેમ તે એક સંપ્રદાય રૂપે પરિણમતું ગયું. જનતા લોકાશાહના દળને દયાગચ્છ તરીકે ઓળખતી. જ્યાં સુધી ધર્મપ્રાણ લોંકાશાહના આત્મીય ભક્તો હતા ત્યાં સુધી તે પોતાની નેમ પર અટલ રહ્યા અને તે સંપ્રદાયમાં કદાગ્રહનાં વિષ ન ભળવા દીધાં. પરન્તુ તેમનો વારસો જેમ જેમ આગળ વધતો ગયો તેમ તેમ તેમાં સાંપ્રદાયિકતા પેસવા લાગી. સાંપ્રદાયિકતાનાં વિષ
ધર્મપ્રાણ લોકાશાહે પંથ સ્થાપવાનો જે ભય પ્રદર્શિત કર્યો હતો તે ભવિષ્ય અહી અક્ષરશઃ સાચું ઠરતું હોય તેમ દેખાવા લાગ્યું અને જેમ જેમ તે સંપ્રદાયરૂપમાં
* આ રૂપઋષિ પહેલાં છ સ્થવિરો થયા છે. તેમના નામ : ૧. ભાણજી, ૨. ભીદાજી, ૩. મુન્નાજી, ૪. ભીમાજી, ૫. જગમાલજી, ૬. સરવાજી.
ઘર્મપ્રાણ : લોંકાશાહ
