________________
૮
બડાઈ ગાય છે. ગૃહસ્થોને રાજી રાખવા ઘેર ઘેર જઈને ધર્મકથાઓ કહેતા કહેતા ભમે છે. ગૃહસ્થોનું બહુમાન કરે છે.”
સંઘની છિન્નભિન્નતા કરવા અને શાસ્ત્રોનો વિદ્રોહ કરવા સિવાય આમાં બીજો શો હેતુ હશે ! તે પાઠક સ્વયં સમજી શકે છે.
આ રીતે ઉપરના જૈન શાસનના વિરોધક ત્રણ કારણોએ જ લોંકાશાહને જન્માવ્યો છે. એ ત્રણે કારણો દેખીતી રીતે ભિન્ન ભિન્ન હોવા છતાં તેનું મૂળ એકમાં જ સમાપ્ત થઈ જાય છે. મૂળ ઊખડી ગયા પછી વૃક્ષ ઊખેડવાને માટે બીજો પ્રયાસ કરવાની જરૂર નહિ પડે. એ લોકશાહના માનસમંથને ધીમે ધીમે સિદ્ધ કર્યું અને ત્યાર પછી એણે અધિકારવાદની શૃંખલા ઉખેડવાનો પ્રયાસ આદરી દીધો. એ અધિકારવાદની જડ કેટલી જૂની હતી તે આપણે પાછળ જોઈ ગયા છીએ. હજારો વર્ષોની તેવી ઊંડી જડ ઊખેડવા માટે લોંકાશાહે કેવો સુંદર અને સરળ માર્ગ અખત્યાર કર્યો તે આપણે લહિયા અને સત્યશોધક તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા લોંકાશાહના જીવનપૃષ્ઠ પરથી વાંચી શકીશું.
એક ઉત્તમ રાજકર્મચારી, શેઠ અને હજારોનું શ્રદ્ધેયપાત્ર લહિયાનો ધંધો સ્વીકારે તેમાં કેટલું ગંભીર રહસ્ય છે તે સ્પષ્ટ સમજાશે. સત્ય ખાતર અપાતાં બલિદાન કંઈ જેવા તેવા હોતા નથી. સત્યના શોધન ખાતર તો લોંકાશાહે જીવન સમર્પી દીધું અને ત્યારે તો આપણે એ ક્રાન્તિકારના જીવનસદનમાં ડોકિયું કરી ગૌરવ લઈ શકીએ છીએ કે લોંકાશાહ ખરેખર એક પ્રબળ ક્રાન્તિકારી હતા. અદ્વિતીય હતા, અપ્રતિમ હતા. અધિકારવાદની શૃંખલાએ શું કર્યું?
સાધુઓનું શૈથિલ્ય ચૈત્યવાદના વિકારનું જનક હતું તે આપણે તપાસી ગયા. અધિકારવાદની શૃંખલા ઉપરના બન્ને વિકારોને જાળવી રાખવાનો એક ગઢ થયો. સાધુઓનું જેમ જેમ શૈથિલ્ય વધતું ગયું તેમ તેમ તેઓએ પોતાના સાધુ ધર્મ તરફ બેદરકાર બની લોકાનુકૂળ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવા માંડી. બીજી તરફ પોતાના મનની નિર્બળતાઓ શ્રાવક સંઘ ન જાણી જાય તે માટે અધિકારની બેડી લોકો પર લાદવાનું શરૂ કર્યું. ધર્મશાસ્ત્રો વાંચવાનો ગૃહસ્થને અધિકાર નથી. તે તો માત્ર સાંભળી જ શકે. ગૃહસ્થોએ અમારા શબ્દોને અક્ષરશઃ માન્ય કરવા જોઈએ. તેમાં શંકા કરે તે મિથ્યાત્વી ગણાય. દેવ, ગુરુ અને ધર્મ પર
ધર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
