________________
૨૫
સુયોગ આગમોદ્ધારક ક્રાન્તિનો બીજો અવસર.
વી૨સંવત ૯૮૦ માં દેવર્ષિ ક્ષમાશ્રમણનાં નેતૃત્વ નીચે શ્રમણવરોનું સંમેલન વલ્લભીપુરમાં મળ્યું એ ક્રાન્તિનું ત્રીજું મોજું. આ પણ મહા દુષ્કાળો પછીની સંઘની નવરચનાનો જ ક્રાન્તિકાળ હતો. શાસ્ત્રની મુખપાઠી લુપ્ત થયેલી પ્રવૃત્તિના ઉદ્ધારનો આ પરિપાક વસંત ઋતુના ફાલ સમો આજે પણ ઇતિહાસમાં નવ પલ્લવિત મહેકી રહ્યો છે.
આ તો થઈ સંઘની દૃષ્ટિએ ક્રાન્તિની વિચારણા. હવે વ્યક્તિગત દૃષ્ટિએ વિચારીયે.
સાહિત્યસર્જન અને જ્યોતિર્ધરો
શાસ્ત્રોદ્ધારના કાળ પછી હવે વર્ણવાતો આખો ક્રાન્તિનો કાળ માત્ર સાહિત્યબગીચાના વિકાસનો જ ફાલ છે. અને તે કીર્તિનો કળશ ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિબિન્દુઓથી વિકસાવેલા સાહિત્યસર્જનના ભિન્ન ભિન્ન સ્રષ્ટાઓને ફાળે સહજ રીતે વ્યક્તિગત વહેંચાઈ જાય છે.
આ આખોયે મધ્યયુગ આખાયે ભારતવર્ષનો વિદ્યાયુગ હતો. ભારતવર્ષના એ ત્રણે પ્રાચીન ધર્મોનાં આ યુગમાં સાહિત્યક્ષેત્રો ખૂબ ખેડાયાં અને વિકસ્યાં. આ ક્રાન્તિ માત્ર સાહિત્યવિષયક હોવાથી તે ક્રાન્તિને આપણે જ્યોતિ તરીકે સ્થાન આપીશું તો તે વધારે સુઘટિત અને ઉચિત પણ ગણાશે.
પહેલા જ્યોતિર્ધર
જૈન સાહિત્યના પ્રથમ જ્યોતિર્ધર તત્ત્વાર્થસૂત્રના પ્રણેતા શ્રી ઉમાસ્વાતિવાચક ઉચ્ચ નાગરી શાખામાં વીર સંવત ૫૪૭ વિક્રમ સંવત ૭૭માં થયા.*
* જો કે એમનો ચોક્કસ કાલનિર્ણય થઈ શક્યો નથી. પરંતુ તેમના તત્ત્વાર્થસૂત્ર નામના ગ્રંથથી આ કાલનિર્ણય વધુ સુમેળ ખાય છે.
તત્વાર્થસૂત્રનું વાંચન કરતાં તેઓ પોતે દિગંબર આચાર્ય હતા કે શ્વેતાંબર તે કશું નિશ્ચિત થઈ શકતું નથી. કારણ કે તે ગ્રંથમાં એ બન્ને શાખાઓના સિદ્ધાંતોનો સમન્વય કરનાર સર્જન સાંપડે છે. બન્ને સંપ્રદાયોની માન્યતાને તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં અવકાશ અપાયો છે. અને આથીજ તેઓ દિગંબર સંપ્રદાયી હતા કે શ્વેતાંબર તે સંબંધમાં વિદ્વાનોનો ખૂબ મતભેદ છે.
આ જોતાં એ મુનિજીના સમયમાં જૈન શાસનના અવિભક્ત સંઘમાં સિદ્ધાંતવિષયક મતભેદ તો કદાચ હશે, પરંતુ સ્પષ્ટ રીતે તેની બે શાખાઓ તે વખતે ભિન્ન ભિન્ન વિભક્ત નહિ થઈ ગઈ હોય.
ઉપલબ્ધ ઇતિહાસ પ્રમાણે વીર સંવત ૬૯માં જ દિગંબર અને શ્વેતાંબરના સ્પષ્ટ ભેદો પડ્યા. એ ઉલ્લેખ મળે છે તે અપેક્ષાએ તેઓનો કાળ વી૨ સંવત ૫૪૭ હોય તે વધુ સુસંગત લાગે છે. ધર્મપ્રાણ : લોંકાશાહ
