________________
૧e
(૩) લખમશીએ એ સિદ્ધાંતોના પ્રચારમાં અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો અને (૪) **એમણે મૂર્તિમંત સિદ્ધાંતો દ્વારા જ લોકહૃદયને જીતી લીધું; ધનબળ, સત્તાબળ કે સંખ્યાબળથી નહિ !
બસ, આટલી સામગ્રીમાં આ આખી લેખમાળા પાછળનો મૌલિક આત્મા સમાઈ જાય છે.
આ તો થઈ તે વેળાએ લખાયેલી લેખમાળા વિષેની ચોખવટ, પણ આજે શું ? આજે શું ?
આજે પણ ધર્મપ્રાણ લોંકાશાહનું ચિત્ર મારી સામે એક ધર્મક્રાન્તિકાર તરીકે વધુ ઓજસ અને ઉલ્લાસ સહિત ચળકી રહ્યું છે, પરંતુ આજે એની આત્મપ્રતિભા હું આલેખવા બેસું તો તે કાળ કરતાં સૌમ્યભાવ તરફ જ મારી કલમનું વલણ સહેજે ઢળે એવી પ્રતીતિ થાય છે. એ જ રીતે શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિજી અને શ્રીમદ હેમચંદ્રાચાર્યજીની જીવનક્રિયાને એમની જીવન જ્યોતિ સાથે જોડું તો માત્ર જે એ વેળાએ ગૌણ રૂપે રહી જવા પામી તે વિધેયાત્મક દિશાને જ મુખ્ય સ્વરૂપ આપી આ રીતે જોડું કે —(૧) શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિએ સર્વધર્મ સન્માનના ભવ્ય વિચારોનું દીવેલ આપ્યું. (૨) શ્રીમદ હેમચંદ્રાચાર્યે ગુજરાતની સંસ્કારિતા રૂપ કાયાને સજીવન રાખવા
માટે નિરામિષાહાર અને અમારિપટલ દ્વારા જીવદયાનું પીયૂષ પાઈ વાટ તૈયાર કરી આપી. અને એજ રીતે બીજા આચાર્યોએ જુદી જુદી દિશામાં જુદા જુદા પ્રયાસો કર્યા. પરિણામાંતે ધર્મપ્રાણ લોકાશાહે આત્મજ્યોત જગાડી અને એના મુકુટ પર ધર્મક્રાન્તિકારની યશ કલગી ચડી.
એ એક નિર્વિવાદ સત્ય છે કે વિશ્વમાં પ્રતિક્ષણે ઉચ્ચ પ્રકારનાં સત્ત્વો દ્વારા જુદે જુદે રૂપે છૂપી રીતે કે જાહેર રીતે વિકાસપંથે જીવ સમૂહને દોરવાના
ભલુંકઈ વાત પ્રકાશી ઈસી, તેહનું શીશ હુઉ લખમશી.
*ડગમગી પડિયું સઘળું લોગ, પોસાલઈ આવઈ પરિફોક.
(આ બધી ચોપાઈઓ શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈકૃત ‘જૈન સાહિત્યનો ઇતિહાસ'માંથી લીધી છે અને તે તેજ કાળના વિચારવિરોધી મુનિરાજોની રચિત છે.)
ધર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
