________________
૮૨
પડ્યા. પાટણ ગયા પછી તેમણે એક જબ્બર આંદોલન શરૂ કર્યું. એ રીતે ઘણા ઘણા લોંકાશાહના વિરોધીઓ તેમના સંસર્ગમાં આવ્યા પછી તેમના જ સહાયકો બનતા ગયા અને અધિકારવાદને બદલે સ્વાતંત્ર્યવાદ વિકસવા લાગ્યો.
તેવાં અનેક દૃષ્ટાંતો પૈકીનું એક દૃષ્ટાંત અહીં ઉદ્ધૃત કર્યું છે તે પરથી તે સ્થિતિનો ઠીક ઠીક ખ્યાલ આવશે.
એકદા અર્હટવાડા, પાટણ, સુરત વગેરેના ચાર સંઘ અમદાવાદમાં આવી પૂગ્યા હતા. અને ઘણો જ વરસાદ થવાથી તેમને ધારવા કરતાં ત્યાં વધુ રોકાવું પડ્યું. અમદાવાદમાં આવી પૂગતાં જ સંધવીઓને ઘણા વખતની શ્રીમાન લોકાશાહને જોવાની અને તેમની ચર્ચા સાંભળવાની ઇચ્છા હતી તે પૂર્ણ કરવા માટે પહેલી જ તકે તેઓએ તેમની પાસે જવાનું શરૂ કરી દીધું હતું. લોંકાશાહ સાથે પહેલી મુલાકાત તો તેમની કુતૂહલથી જ થઈ હતી. પરંતુ સાધુ વર્ગનું શૈથિલ્ય, ચૈત્યવાદ અને અધિકારવાદના વિષયની લાંબી ચર્ચાઓ પછી જેમ જેમ તેમનું સમાધાન થતું ગયું તેમ તેમ લોંકાશાહ પ્રત્યે તેમનું માન વધતું ગયું. લોંકાશાહમાં ખાસ કરીને એક એવો ગુણ હતો, કે તેઓ ગમે તેવી લાંબી ચર્ચામાં પણ શાંતિપૂર્વક સમાધાન કરી શકતા હતા. ક્રોધ કે આવેશ તેમને કદી સ્પર્શી શકતાં નહિ અને તેમની એકપણ દલીલ બુદ્ધિ અને શાસ્ત્રની વિરુદ્ધ નીકળતી નહિ. અપાર પાંડિત્ય અને વિદ્વત્તા હોવા છતાં એક અદના માણસને પણ તે બહુ સ્પષ્ટ સમજાય તેમ સરળ વાતોથી સમજાવી શકતા હતા. સત્ય ખાતર તે ગમે તેટલું શોષવા તૈયાર હતા, આથીજ તેઓ જડ ઘાલી બેઠેલા વિકારને ઘણા ટૂંક સમયમાં હઠાવી શકવાની હામ ભીડી શક્યા.
ઉપરના ચારે સંઘના સંધવીઓ નાગજી, દલીચંદ, મોતીચંદ અને શંભુજી લોંકાશાહના પ્રભાવથી આકર્ષાય છે અને લોંકાશાહને પૂજ્ય તરીકે માને છે. અને તે સંઘવીની પાછળ બીજો પણ મોટો સંઘ લોકાશાહ પાસે જાય છે એવી જ્યારે સંઘ સાથે યાત્રાર્થે નીકળેલા સૂરિસમ્રાટ સાધુઓને ખબર મળી ત્યારે તેઓ અંદરો અંદર ખૂબ ધુંધવાયા. ખુલ્લી રીતે લોકાશાહની વિરુદ્ધ બોલી શકે તેવું રહ્યું ન હતું. એટલે તેણે બહાનું શોધી કહ્યું કે, “સંધવી ! સંઘના લોકોને ખરચી માટે હરકત થશે. માટે હવે ક્યાં સુધી પડ઼ી રહેશો ? હવે તો સંઘને ચલાવો.”
સંધવીઓએ જવાબ આપ્યો, ‘મહારાજજી, વરસાદ ઘણો પડ્યો હોવાથી જીવની ઉત્પત્તિ ખૂબ થઈ ગઈ છે તેમજ કીચડ પણ ઘણો જ છે. માટે હમણાં કેમ
ધર્મપ્રાણ : લોકાશાહ
