________________
૪૫
છે. ઓ ક્રાન્તિના ઢૂંઢકો ! - શોધકો અને પિપાસુઓ ! ચાલો એ ક્રાન્તિકારના જીવનપથમાં પગરણ માંડીએ.
દિલ્હીની સલ્તનત નીચે આવેલા એ અમદાવાદમાં તે વખતે સૂબાનું સામ્રાજ્ય હતું. મુસલમાનોની રાજ્યસત્તા હોવા છતાં હિન્દુઓનો હિસ્સો રાજ્યકારોબારમાં હજુ જેવો ને તેવો જ હતો. એક લોકોક્તિ કહેવામાં આવે છે કે, ‘વણિક વિના રાવણે રાજ્ય ખોયું' તે રીતે વણિકચાતુર્ય પ્રાચીનતાથી ચાલ્યું આવે છે. હજુએ તે નિર્વા૨સ ગયું નથી.
અમદાવાદમાં રાજ્યકારોબારમાં એક ઉત્તમ સ્થાન ભોગવતા હેમાભાઈ નામના એક શાહ વસતા હતા. તેઓ ચતુર, કાર્યદક્ષ હોવા ઉપરાંત અંતઃકરણના ગંભીર અને સરળ હતા. અધિકાર મળવા છતાં તેમનામાં ગર્વનું નિશાને ન હતું. તેમની પ્રતિભા અસામાન્ય, તંદુરસ્ત કંચનવરણી કાયા, પહોળી છાતી, ઊંડાં અને વિશાળ નેત્રો તેની સજ્જનતા ને પુણ્યશાળીતાનો પરિચય કરાવતાં હતાં.
શુભ સમય અને સુજન્મ
સંવત ૧૪૮૨ ના નૂતન વર્ષને બેસી ચૂક્યાને હજુ માંડ પંદર દિવસ પૂરા થયા. અમાવાસ્યાની અંધારી રાત્રિએ ભગવાન મહાવીરની નિર્વાણ તિથિનો પુણ્યોત્સવ ઉજવ્યાનો જનસમૂહને હજુ થાકેય ઊતર્યો ન હતો. એ વીરના પંથને ઉજાળવા કોઈ મહાન ક્રાન્તિકારને જન્માવવાની ઝંખના લોકહૈયેથી પ્રકટતી જતી હતી. ત્યાં તો ઊંચા આભમાં સુધા સિંચતી પૂર્ણિમા પધારી. સહુના અંગે અંગમાં નવચેતનાના ફુવારા ઊછળવા લાગ્યા. કાર્તિકી પૂર્ણિમાનો એ પૂર્ણ ચંદ્રમા ગગનાંગણમાં સોળે કળાએ ખીલી રહ્યો હતો. માનવસમુદાય એ ઉત્સવ ઊજવી રહ્યો. લોકમુખથી એ જ ઉચ્ચારણ થતું હતું કે,
“ઊગ્યો સખી સૃષ્ટિનો શણગાર
ઊગ્યો સખી સૃષ્ટિનો શણગાર હાં... ચાલ ચાલ જોવાને ચંદ્રમા...
22
આ પ્રસંગે હેમાભાઈ પોતાના ગૃહમંદિરની સમીપ ખાટ પર બેસી ચિંતનમાં ગરકાવ થયા હતા. થોડીક વારે તેની આંખ ચંદ્રમા સામે પડે અને તરત જ વીંચાઈ જાય, હેમાભાઈના હૃદયમાં ઊંડી ઊંડી અગમ્ય વેદના થઈ રહી હતી.
ધર્મપ્રાણ : લોકાશાહ
