________________
કારણ કે એ પુરુષો મહાત્માઓ-સર્વજ્ઞ હતા અને સંસારરૂપ વ્યાધિને નાબૂદ કરવા માટે ઉત્તમ વૈદ્ય સમાન હતા.
(યોગદૃષ્ટિસમુચ્ચય) આ પરથી તેમના વિચારોમાં કેટલું વિશાળ ઔદાર્ય છે કે જે બીજા આચાર્યોમાં યદ્યપિ ભાગ્યેજ મળી આવશે તેનું માપ આવી રહે છે. આ ઉપરાંત તેમના માનસમાં ક્રાન્તિનો એક ફણગો – કે જેને પ્રસ્તુત ચરિત્રનાયક શ્રીમાન લોકાશાહજ વિકસાવી શક્યા, વિસ્તારી શક્યા અને ભગવાન મહાવીર પછી ધાર્મિક ક્રાન્તિના ઉત્તરાધિકારી તરીકે જગમાં પ્રસિદ્ધ થયા - અવ્યક્ત રીતે ઊગી રહ્યો હતો તે ઉલ્લેખ પણ પ્રસ્તુત સ્થળે વિસાર્યા જેવો નથી ! તેનું અવતરણ આ પ્રમાણે છે. ચૈત્યવાસ અને ધર્મશથિલ્ય પર તેમનો પ્રબળ રોષ
આ લોકો ચૈત્યમાં અને મઠમાં રહે છે. પૂજા કરવાનો આરંભ કરે છે, ફળફૂલ અને સચિત્ત પાણીનો ઉપયોગ કરાવે છે, જિનમંદિર અને શાળા ચણાવે છે, પોતાની જાત માટે દેવદ્રવ્યનો ઉપયોગ કરે છે, તીર્થના પંડ્યા લોકોની માફક અધર્મથી ધનનો સંચય કરે છે, પોતાના ભક્તો પર ભભૂતિ પણ નાખે છે, સુવિહિત સાધુઓ પાસે પોતાના ભક્તોને જવા દેતા નથી. (તેમ કરવાથી તેમની પોલ ખુલ્લી થાય છે.)
ગુરુઓના દાહસ્થળો પર પીઠો ચણાવે છે. શાસનની પ્રભાવનાને નામે લડાલડી કરે છે, દોરાધાગા કરે છે, અને આ તીર્થકરનો વેશ પહેરે છે માટે વંદનીય છે.” તેની ટીકામાં તેઓશ્રી કહે છે કે “એ વાત ધિક્કારને પાત્ર છે. આ શિરળની વાતનો પોકાર કોની પાસે કરીએ ?"*
સંબોધપ્રકરણ કે જે તેમની પોતાની કૃતિ છે, તેમાંનાં વાક્યો આપણે ઉપર જોઈ ગયા, અને તે પરથી એ સ્પષ્ટ થયું કે તેઓ મૂર્તિવાદની વિકૃતિના પ્રબળ વિરોધક હતા. તે વખતના સાધુઓનું શૈથિલ્ય તેમના અંતઃકરણમાં ડંખતું હતું.
એક બાજુ ઈતર દર્શનો પ્રત્યેનું આટલું વિચાર ઔદાર્ય અને બીજી બાજુ ચૈત્યવાદને નામે વ્યાપી રહેલી ધર્માન્જતા; અને ભગવાન મહાવીરનાં અહિંસા,
* સંબોધ પ્રકરણમાં બહુ લાંબો ઉલ્લેખ છે. તેમાંનાં થોડાં વાક્યોનો ગુજરાતી અનુવાદ અહીં લીધો છે.
ધર્મપ્રાણઃ લોકાશાહ
