________________
tha
આપ્યંતર પૂજા એટલે માનસી પૂજા અને બાહ્ય એટલે મૂર્તિપૂજા કે જે આજે તમો જોઈ રહ્યા છો.
વીતરાગ દેવાધિદેવને થોડાં કે ઘણાં પુષ્પો ચડાવવાં એ કંઈ વાસ્તવિક પૂજા નથી અને (તેથી) પૂજા (પુષ્પાદિ સચેત દ્રવ્યો હોવાથી) ખરેખર અશુદ્ધ (પાપમય) ગણાય છે.
જો આ જાતની પૂજા પાપમય છે તો ધર્મના અંગ રૂપ એવી કઈ અષ્ટપુષ્પી હોવી જોઈએ ? તેના સમાધાનમાં તે આચાર્ય પુંગવ વદે છે કે ઃ
या पुनर्भावजैः पुष्पैं शास्त्रोक्तिगुणसंगतैः परिपूर्णत्वतोऽम्लानैः अत एव सुगन्धिभिः ॥
શાસ્ત્ર વચન રૂપી દોરાથી આ જાતના ભાવપુષ્પો કે જે કદી કરમાતા નથી અને પૂર્ણતા પામેલાં હોવાથી જે સદા સતત સુવાસમય રહે છે (તેવાં) શાશ્વતપુષ્પોથી જ તે અષ્ટ પુષ્પી પૂજા કરવી જોઈએ, તેજ શુદ્ધ પૂજા છે. (અને તેજ પૂજા મુમુક્ષુજનો માટે મોક્ષદાયિની છે.)
આ ઉપરથી વિચક્ષણો, વિદ્વાનો અને તટસ્થ વિચારકો સ્પષ્ટ સમજી શકશે કે એ મહાપુરુષે ભાવ પૂજાને જ જૈનધર્મનું અંગ ગણાવી વિધેયતા આપી ત્યાં શ્રુતભક્તિ સાબીત કરી છે. અને સાચો શ્રુત ભક્ત કદી કૃત્રિમ પૂજાને ધર્મનું અંગ ન જ ગણાવી શકે તે બતાવવા તેમજ દ્રવ્ય પૂજા એ સાવદ્ય પૂજા હોવાથી ઐહિક કામનાવાળાઓ ભલે આચરતા હોય પરંતુ ધર્મના અંગ તરીકે તે સ્વીકારી શકાય નહિ. તે બતાવવા માટે સાવદ્ય શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે. આવા સ્પષ્ટ સમાધાન પછી તેઓ બાહ્ય પૂજાના સમર્થક ન હતા તેમ કોણ ન કહી શકે ?
કૃત્રિમ પૂજન તેમને જરાએ ઈષ્ટ ન હતું :
આથી તેઓશ્રીએ અષ્ટપુષ્પી જેવી કૃત્રિમ પૂજાના આડંબરોને પણ માનસી પૂજા તરફ દોરવાનો પ્રયત્ન કર્યો તેની પ્રતીતિ સારુ જુઓ :
(ઓદા દૃષ્ટિવાળા લોકો પૂજાના રહસ્યને સમજી શકતા જ નથી તો સાચાં પુષ્પો તો ક્યાંથી જ ઓળખે ? જૈનદર્શન જેવા ઉચ્ચ કોટીના શુદ્ધ શાસનમાં અષ્ટપુષ્પી પૂજા એ તો માત્ર બાહ્ય રૂપક છે વસ્તુતઃ પૂજાનાં પુષ્પો તો આ છે.)
अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्मचर्यमसंगता |
गुरुभक्तिस्तपो ज्ञानं सत्पुष्पाणि च चक्षते ।
અહિંસા, સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય, અનાસક્તિ, ગુરુભક્તિ, તપશ્ચરણ અને જ્ઞાન એજ સાચાં પુષ્પો છે. આ પુષ્પોની પૂજા કયા મંદિરમાં થાય તે સત્યના પૂજારીઓ સમજી શકે તેમ છે. આજ જીવનમાં વણાઈ ગયેલી અને સાચી જીવંત પૂજા છે. આચાર્યશ્રીએ પૂજાનું રહસ્ય ઉકેલી પુષ્પ જેવી સરળ અને સ્પષ્ટ લૌકિક વસ્તુને પણ પુષ્પ તો માત્ર રૂપક છે એમ કહીને, તેનો ભાવમય રહસ્યાર્થ સમજાવીને તથા દ્રવ્ય પૂજાને સાવઘ કહીને સાચો માર્ગ કયો છે ? તે સ્પષ્ટ દેખાડ્યો છે. આટલું જોયા પછી પણ કૃત્રિમ પૂજા સૂરિજીને ઈષ્ટ હતી, પ્રતિપાદ્ય હતી એમ માની લેવું તેને આગ્રહ અને અનભિજ્ઞતાની પરાકાષ્ઠા સિવાય બીજું શું કહેવાય ? વિચારક વિદ્વાનો તેવા રૂઢ આગ્રહ તરફ મધ્યસ્થ ભાવ રાખે તે જ અભીષ્ટ અને પ્રશંસનીય છે.
ધર્મપ્રાણ : લોંકાશાહ
