________________
૬૧
માન્યતાને ટકાવી શકીએ.’’
(જુઓ-જૈન સાહિત્યમાં વિકાર થવાથી થયેલી હાનિ) હવે ચૈત્યવાદ કેમ કેમ વધ્યો અને કેવી રીતે વિકૃત થતો હતો તેની સમયસમીક્ષા કરી લઈએ.
ચૈત્યવાદનો સમય
પં. બેચરદાસજી લખે છે કે ચૈત્યવાદનો વિકાસ જંબુસ્વામીના નિર્વાણ પછી ઘણા સમયે વીર સંવત ૪૧૨ થી ધીમે ધીમે પ્રચાર પામતો જાય છે, અને તે વધતાં વધતાં વીર સંવત ૮૮૨માં મૂર્તિપૂજાના સ્વરૂપમાં પરિણમે છે. જેમ જેમ તે વિકસતો આવે છે તેમ તેમ ચૈત્યશબ્દ પણ અર્થ વિકાર પામતો આવે છે. તે નીચેના ટિપ્પણીથી સમજાશે.
(૧) ચૈત્ય ચિતા ઉપરનું સ્મારક ચિહ્ન; ચિતાની રાખ.
(૨) ચૈત્ય ચિતા ઉપરનો પાષાણખંડ; ઢેફું કે શિલાલેખ.
(૩) ચૈત્ય ચિતા ઉપરનું પીપળાનું કે તુલસી વગેરેનું પવિત્ર વૃક્ષ. (જુઓમેઘદૂત, પૂર્વમેઘ, શ્લોક-૨૩)
સામાન્ય રી.
(૪) ચૈત્ય ચિતા ઉપર ચણેલા સ્મારકની પાસેનું યજ્ઞસ્થાન વા હોમકુંડ. (૫) ચૈત્ય—ચિતા ઉપરનું દેરીના ઘાટનું ચણતર (૬) ચૈત્ય ચિતા ઉપરની પગલાંવાળી દેરી કે ચરણપાદુકા (૭) ચૈત્ય ચિતા ઉપરનું દેવળ કે વિશાળકાયમૂર્તિ.
(જૈન સાહિત્યમાં વિકાર થવાથી થયેલી હાનિમાંથી)
આ ચૈત્યવાદનો વિકાર એટલો બધો વધી ગયો હતો કે ચૈત્યવાસી મુનિઓએ પણ તેની ઝાટકણી કાઢવામાં બાકી રાખી નથી.
ચૈત્યવાદના વિકારની ઝાટકણી
ચૈત્યવાદના વિકારની જાહેરાત કરી પહેલી ઝાટકણી કાઢનાર શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી થયા. (જેમના વચનો પાછળ ટાંક્યા છે) ચૈત્યવાદના વિકારની ઝાટકણી કાઢનારાઓમાં બીજું નામ જગતચંદ્રસૂરિનું આવે છે. ત્રીજું સ્થાન સંઘપટ્ટકના કર્તા ખડતરગચ્છના આચાર્ય શ્રી જિનવલ્લભસૂરિનું છે. ઉપર વર્ણવેલા આ બધા શ્વેતાંબર સમાજના પ્રતિષ્ઠાપાત્ર જૈનાચાર્યોજ છે.
ધર્મપ્રાણ ઃ લોંકાશાહ
