________________
ss
ધર્મદંભ કે ઢોંગ સિવાય બીજું માની શકતો નથી. પૂજ્યની મૂર્તિને પૂતળીની પેઠે મનગમતી રીતે નચાવતાં પણ તેની પૂજકતાનું સૌભાગ્ય આ સમાજે જ પ્રાપ્ત કર્યું છે ! આ સ્થિતિથી તો એક મૂર્તિપૂજક તરીકે મને પણ દુ:ખ થાય છે.” નિષ્કર્ષ
આ રીતે પૂર્વકાળ અને પશ્ચાતકાળ એમ ઇતિહાસની બન્ને બાજુ તપાસી લીધા પછી કોઈપણ એક તટસ્થ અને તત્ત્વાન્વેષી મનુષ્ય માટે એ નિષ્કર્ષ નીકળી આવે છે કે મૂર્તિપૂજાનો વિકાર એ સર્વથા હાનિકારક હોવાથી અસ્વીકાર્ય છે. અને એ મૂર્તિપૂજા આજ સુધી જેમ જેમ વિવિધ રૂપે ફૂલતી ગઈ છે તેમ તેમ ઓછાવત્તા વિકારને વધાર્યો ગઈ છે અને તેથી જ જૈનધર્મની આ શિથિલતા દૂર કરવા માટે મૂર્તિપૂજા સામે શ્રીમાન લોંકાશાહને ક્રાન્તિ કરવી પડી છે.
લોંકાશાહનો પ્રસ્તુત પ્રસંગ આ વસ્તુને સ્પષ્ટ કરે છે એ પૂરતું ઐતિહાસિક દૃષ્ટિબિન્દુએ આલેખન છે. તેમજ લોંકાશાહના સમયની ચૈત્યવાદના વિકારની આ પરિસ્થિતિ બતાવવાની કપરી ફરજ બજાવવામાં સત્યનું સ્પષ્ટ નિદર્શન કરવા જતાં કોઈ ભાઈનું દિલ દુભાય તો હું નમ્ર ભાવે ક્ષમા યાચું છું. માવ્યા
વર્તમાન સમય માટે મારું સ્વતંત્ર મન્તવ્ય તો એ છે કે જેઓને મૂર્તિપૂજામાં શ્રેય લાગતું હોય તો તેનો વિરોધ કરવો ઇષ્ટ નથી, પણ તેઓ જે મૂર્તિમાં વીતરાગ અને યોગીભાવ કહ્યું છે તે પર યોગીને છાજે તેવુંજ સંયમી અને સાદું વાતાવરણ હોવું જોઈએ. તેવી સીધી અને સત્ય વસ્તુ ભૂલી જઈ વિકૃતિવર્ધનો ન કરે તેમજ જેમને તેવું બાહ્ય પૂજન ઉપયોગી ન લાગતું હોય તો તેને ફરજ પાડવી તે ઇષ્ટ નથી. હું તો જૈનદર્શનને વિશ્વદર્શન તરીકે માનું છું અને જે વિશ્વદર્શન હોય તેમાં બધાંય દૃષ્ટિબિન્દુઓનો સમાવેશ હોવો જ જોઈએ. તેથી મૂર્તિ માનનારા કે ન માનનારા બન્નેને એક વસ્તુ ખાસ વિચારવાલાયક છે અને તે એ છે કે શાસ્ત્રને કે સામર્થ્યને આગળ ધરી કોઈ પણ સિદ્ધાંતનો કદાગ્રહપૂર્વક પ્રચાર ન જ કરે.
હવે આપણે ક્રાન્તિનાં બાધક કારણભૂત ત્રીજા મુદ્દા પર આવીએ. અધિકારવાદની શૃંખલા
લોકાશાહની ક્રાન્તિનું ત્રીજું કારણ અથવા બીજી રીતે ઊંડાણથી જોતાં મુખ્ય કારણ (બધા વિકારનું મૂળ આ વૃત્તિમાંથીજ ઉત્પન્ન થયું છે) અધિકારવાદની શૃંખલા છે.
ધર્મપ્રાણઃ લોંકાશાહ
