________________
પ૯
કેટલીક ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ કે જે શ્રાવકોને કરવા યોગ્ય હતી તે બંધ પડવા લાગી. તે સમયે એ બધી પ્રવૃત્તિઓને ચાલુ રાખવા માટે અને એ ધાર્મિક કાર્યોને સંભાળવા માટે નિર્ગથ સાધુઓને પણ પોતાના સંયમનો ભોગ આપવો પડ્યો હતો, મંદિરાદિની વ્યવસ્થા કરવી પડી હતી અને તે માટે પૈસા વગેરેનો સંપર્ક, તેનો હિસાબ અને લેવડ દેવડ વગેરે પણ ઘણું કરવું પડ્યું હતું.
ચૈત્યવાદની વિકૃતિના આટલા ટૂંક નિદર્શન પછી આ નીચેના બે દૃષ્ટાંતોથી તેવી પરિસ્થિતિમાં સાધુઓની શિથિલતાનો પ્રારંભ ક્યાંથી કેવી રીતે અને કેટલો થયો હતો, તે જાણવું સુલભ થશે તેમ ધારી નીચે બેઉ ઉલ્લેખ આપ્યા છે.
એકદા સિદ્ધસેનસૂરિ જેવા મુનિરાજને વિક્રમાદિત્યે એક કરોડ રૂપિયાની રકમ આપવા માંડી હતી અને તે રૂપિયા વિક્રમના ચોપડામાં પણ લખાઈ ચૂક્યા હતા.
વળી લાલ નામના એક જૈન શ્રાવકે જીવસૂરિ નામના આચાર્યને રૂપિયા ૫૦ હજાર અર્પણ કરવાની ઈચ્છા દર્શાવી હતી. આવા બે સ્પષ્ટ ઉલ્લેખો છે.”
(જુઓ - પ્રભાવકચરિત્ર પૃ. ૮૫-૯૫) જો કે આ આચાર્યોએ પોતાનો સાધુધર્મ જાળવવા અને પોતાનું અકિંચનત્વ બતાવવા માટે તે પ્રલોભનનો અસ્વીકાર કર્યો હતો. પરંતુ એક જૈન શ્રાવક જૈનાચાર્ય સાધુને કંચનનું આવું ખુલ્યું આમંત્રણ કરે એ વસ્તુ આજે પણ કેટલી બેહૂદી લાગે છે ? એક સામાન્ય માણસ પણ આ પરથી સ્પષ્ટ સમજી શકશે કે તે વખતના કોઈ કોઈ સાધુઓમાં ધનાદિ રાખવાની પ્રવૃત્તિ ચાલુ હોવી જોઈએ.
જો કે આ ધનાદિ ગ્રહણ કરવાની પ્રવૃત્તિનો પ્રારંભ લોકકલ્યાણના હેતુપૂર્વક થયો હશે અને શરૂઆતમાં નિસ્પૃહ વૃત્તિથી તેનો સદુપયોગ પણ થતો હશે. પરંતુ કંચન એ એક એવી વસ્તુ છે કે તેના સંસર્ગથી બીજા દોષોની પરંપરા જાગે. આથીજ વીતરાગના સાધુઓ માટે શાસ્ત્રમાં ધનનો સંસર્ગ સર્વથા વર્યુ કરવાનું ભારપૂર્વક કહેવામાં આવ્યું છે. કિંતુ શિથિલ માનસ કદી નિયમની શંખલાથી બંધાયું છે ?
આ રીતે બૌદ્ધના મધ્યમવાદની અસરથી જેમ શાસ્ત્ર વિરુદ્ધ ધનાદિ સંસર્ગની પ્રવૃત્તિ જૈન સાધુઓ માં પેસી ગઈ તેજ રીતે ચૈત્યવાદનો વિકાર પણ પાસેના વાતાવરણને લઈને જૈનધર્મમાં પેસીને વધતો ગયો હોય તેમ જણાય છે.
ઘર્મપ્રાણ લોંકાશાહ
