________________
યોગસાર પ્રકરણ/પ્રથમ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૪૨-૪૩
૪૯
દઈને માટીનાં ઘરો કરીને તેમાં પૂરે છે. અને ભમરી તેની આજુબાજુ ગુંજારવ કરે છે ત્યારે ભમરીના ડંખના કારણે ભય પામેલી ઇયળો સતત ભમરીનું ધ્યાન કરે છે અર્થાત્ હમણાં ભમરી મને ડંખ મારશે તે પ્રકા૨ના ભયથી ભમરીનું ધ્યાન કરે છે અને તે ધ્યાનમાં જ મૃત્યુ પામેલી તે ઇયળ પોતાના શરીરમાં જ ભમરીરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે. આ દૃષ્ટાંત અનુસાર ભવથી ભય પામેલા જીવો ભવથી ૫૨ અવસ્થાને પામેલા એવા વીતરાગનું ધ્યાન કરતાં પોતે જ વીતરાગ થાય છે. આથી જ મુનિઓ મન-વચન-કાયાની કોઈપણ ચેષ્ટા કરતાં હોય ત્યારે વીતરાગના વચનનું સ્મરણ કરી વીતરાગે કઈ રીતે મન-વચન-કાયાને પ્રવર્તાવવાની આજ્ઞા કરી છે તેનું સ્મરણ કરી કાયિકાદિ સામાન્ય ક્રિયા પણ વીતરાગના વચન અનુસાર કરે છે. આ રીતે સર્વ કૃત્યકાલમાં તે મહાત્માના ચિત્તમાં વીતરાગનું સ્મરણ વર્તે છે અને ક્રિયાકાલમાં પણ વીતરાગના વચનના સ્મરણપૂર્વક દૃઢ યત્ન વર્તે છે જેના બળથી તે મહાત્મા અલ્પકાલમાં વીતરાગ બને છે.
રાજા
અવતરણિકા :
શ્લોક-૪૧માં કહ્યું કે સર્વસંક્લેશને કરનારા રાગાદિ દોષોથી દૂષિત એવા શુભ પણ દેવના ધ્યાનથી કોઈ પ્રયોજન નથી. હવે, તેવા દેવની ઉપાસનાનું કેમ કોઈ પ્રયોજન નથી તે સ્પષ્ટ કરવા અર્થે કહે છે -
શ્લોક ઃ
रागादिदूषितं ध्यायन् रागादिविवशो भवेत् ।
कामुकः कामिनीं ध्यायन् यथा कामैकविह्वलः ।। ४३ ।। શ્લોકાર્થ ઃ
રાગાદિથી દૂષિત એવા દેવનું ધ્યાન કરતો પુરુષ રાગાદિ વિવશ થાય છે. જે પ્રમાણે કામિનીનું ધ્યાન કરતો કામુક પુરુષ કામ એક વિશ્વલવાળો થાય છે. II૪૩।।
