________________
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧૨-૧૩
૧૧૫ બળવાન કર્મોના ઉદયથી કે જીવના પ્રમાદી સ્વભાવના બળથી સુષુપ્ત રહેલા મોહના સંસ્કારો જાગૃત થાય છે તે વખતે કોઈકને રાગ ઊઠે છે તો કોઈકને દ્વેષ ઊઠે છે, તો કોઈકને માનાદિ ઊઠે છે. આ રીતે કોઈપણ કષાયને વશ થયેલા તે મહાત્મા આત્માને મલિન કરનારા એવા કાળા સર્પ જેવા કાષાયિક ભાવોથી હિંસાય છે અને જો તે મહાત્મા તત્કાલ જાગૃત થઈને તે સર્પના વિષને દૂર ન કરે
તો જેમ કાળા સર્પથી ડંસાયેલો પુરુષ શીઘ મૃત્યુ પામે છે તેમ કષાયોથી ડિસાયેલા તે મહાત્માનું ચિત્ત ફરી મોહાકુલ ભાવને ધારણ કરે છે. તેથી ભેદજ્ઞાનરૂપ વિવેક દૂર થાય છે, સંગની વાસના પ્રબળ બને છે. જેના બળથી ફરી સંસારચક્રનું ભ્રમણ થાય તેવા વિનાશની પરિણતિ પ્રાપ્ત થાય છે. IIRશા અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે કોઈક રીતે સામ્યભાવને પામેલા મહાત્માને પણ કાળા સર્પ જેવા ચાર કષાયાદિમાંથી કોઈ એક પણ કંસ આપે તો તેઓમાં પ્રગટ થયેલું વિવેકરૂપી જીવન ક્ષિપ્ર નાશ પામે છે. તેથી હવે તેનાથી રક્ષણ કરવા માટે મુનિએ શું કરવું જોઈએ તે બતાવવા અર્થે કહે છે – શ્લોક :
दुर्विजेया दुरुच्छेद्या एतेऽभ्यन्तरवैरिणः ।
उत्तिष्ठमाना एवातो रक्षणीयाः प्रयत्नतः ।।१३।। શ્લોકાર્ચ -
અભ્યાર વૈરી એવા આકરાગાદિ શત્રુઓ, દુર્વિજેય અને દુરુચ્છેદ્ય છે. આથી ઉતિષ્ઠમાન જ પ્રયત્નોથી રક્ષણીય છે નિમિત્તને પામીને ઉસ્થિત થતા હોય ત્યારે જ તેઓ ઉસ્થિત ન થાય તે રીતે પ્રયત્નોથી રક્ષણ કરવું જોઈએ. II૧all ભાવાર્થ
પૂર્વના શ્લોક-૮થી ૧૧માં વર્ણન કરાયેલા રાગાદિ ભાવો જીવના અત્યંતર વૈરી છે; કેમ કે તે ભાવોને પરવશ થયેલો જીવ તત્કાલ તે-તે કષાયોની
