________________
૧૩૪
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૨૫-૨૬ હંમેશાં ભય પામે છે અને તેનો નાશ કરવાનો મલિન અધ્યવસાય રાખે છે. વળી, મિત્ર પ્રત્યે સ્નેહભાવ ધારણ કરીને તે સદા પાસે રહે તેવી ઇચ્છા રાખે છે. પરંતુ નાનું બાળક જેનામાં તે પ્રકારના બોધનો વિકાસ થયો નથી, તે બાળકને આ શત્રુ છે કે આ મિત્ર છે તેવી કોઈ બુદ્ધિ થતી નથી. તેથી તે બાળકને શત્રુકૃત કોઈ ઉપદ્રવ વર્તતો હોય ત્યારે પણ શત્રુ-મિત્રની બુદ્ધિના અભાવને કારણે ક્લેશ પ્રાપ્ત થતો નથી. તે પ્રમાણે જ્ઞાની પુરુષો સર્વજીવો સાથે ચેષ્ટા કરે છે; કેમ કે વિવેકદ્રુષ્ટિવાળા હોવાથી વિચારે છે કે લોકો જેને શત્રુ કહે છે કે લોકો જેને મિત્ર કહે છે તે સ્થૂલદૃષ્ટિથી શત્રુ-મિત્ર તુલ્ય વર્તન કરનાર હોવાથી શત્રુ-મિત્ર તુલ્ય છે પણ પરમાર્થથી તો કર્મને પરવશ થયેલો પોતાનો આત્મા જ પોતાના માટે શત્રુ તુલ્ય છે અને કર્મની પરવશતાને દૂર કરવા માટે જિનવચનનું અવલંબન લઈને અપ્રમત્તભાવથી જિનવચન અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરનાર પોતાનો આત્મા જ પોતાનો મિત્ર છે. તેથી બાહ્ય સર્વજીવો પરમાર્થથી મારા માટે સમાન છે. કોઈ શત્રુ નથી, કોઈ મિત્ર નથી. આવી નિર્મળ મતિને કારણે તે મહાત્મા અંતરંગ પરિણામથી અને બાહ્ય ઉચિત પ્રવૃત્તિથી સર્વ જીવો પ્રત્યે સમાન ભાવ ધારણ કરે છે. તેથી જેમ બાળકને અજ્ઞાનને કારણે શત્રુમિત્ર બુદ્ધિકૃત ક્લેશની પ્રાપ્તિ નથી તેમ જ્ઞાનીને પણ સમ્યગ્ જ્ઞાનને કારણે શત્રુ-મિત્ર બુદ્ધિકૃત ક્લેશની પ્રાપ્તિ નથી. તેથી અહીં જ=વર્તમાનમાં જ, તે મહાત્માને સર્વ જીવો પ્રત્યે સમભાવના પરિણામપૂર્વક ઉચિત પ્રવૃત્તિ કરાવે તેવું ઉત્તમ ચિત્ત હોવાથી પરમસુખ પ્રાપ્ત થાય છે. I॥૨૫॥
અવતરણિકા ઃ
બાહ્ય પદાર્થોકૃત ક્લેશભાવ ન થાય તેના માટે શું ઉચિત કરવું જોઈએ, જેથી બાહ્ય ક્લેશોથી પર થઈને સામ્યભાવ પ્રગટે તે માટે ઉચિત માર્ગ બતાવવા કહે છે
શ્લોક ઃ
-
तोषणीयो जगन्नाथस्तोषणीयश्च सद्गुरुः ।
तोषणीयस्तथा स्वात्मा किमन्यैर्बत तोषितैः ? ।।२६ ।।
