________________
૧૮૨
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૪૧ શીલાંગને વહન કરનારા છે તેવા સત્ત્વસાર એક માનસવાળા જીવો અનાદિના સંસ્કારોથી વિપરીત પ્રવૃત્તિ કરનારા છે અને તેઓ જ મોક્ષને દેનારા એવા ધર્મને સેવીને ભવપરંપરાનો ઉચ્છેદ કરનારા છે.
આશય એ છે કે, જીવમાં જ્ઞાનશક્તિ છે, વીર્યશક્તિ છે અને તે-તે નિમિત્તોને પામીને જીવો ઇષ્ટ પદાર્થમાં રાગ કરે છે, અનિષ્ટ પદાર્થમાં દ્વેષ કરે છે, અને નિરર્થક પદાર્થમાં ઉપેક્ષા કરે છે. સંસારી જીવોની આ સર્વ પ્રવૃત્તિ બાહ્ય પદાર્થોને આશ્રયી વર્તે છે. તેથી તે સંસ્કારના પ્રવાહથી જ જીવો ગમન કરે છે. કોઈક રીતે કર્મમલનો અપગમ થવાથી જીવમાં માર્ગાનુસારી પ્રજ્ઞા પ્રગટે ત્યારે તેને સંસાર વિડંબણારૂપ દેખાય છે અને તે વિડંબણાથી પર થવાનો ઉપાય અઢારહજાર શીલાંગના પાલનરૂપ સંયમધર્મ છે. અને તેના ફળરૂપે મોક્ષની પ્રાપ્તિ છે તેવો સ્થિર નિર્ણય થાય છે, તેવા માર્ગાનુસારી બુદ્ધિવાળા જીવોને અત્યાર સુધી બાહ્ય ઇષ્ટ પદાર્થોમાં જે રાગ હતો તેનાથી વિપરીત એવા અંતરંગ મોક્ષસુખ અને મોક્ષસુખના ઉપાયરૂપ અઢારહજાર શીલાંગ પ્રત્યે રાગ પ્રગટે છે. તેથી તેનો રાગ પ્રતિસ્રોત તરફ જનાર બને છે. વળી, અત્યાર સુધી તેનો દ્વેષ બાહ્ય અનિષ્ટ પદાર્થો પ્રત્યે હતો જે વિવેકચક્ષુ ખુલવાથી સંસારના પરિભ્રમણ પ્રત્યે અને સંસારના પરિભ્રમણના કારણરૂપ અઢાર હજાર શીલાંગમાં થતી અલનાઓ પ્રત્યે થાય છે. તેથી પૂર્વમાં જે દ્વેષ, દેહ અને ઇન્દ્રિયના ઉપઘાતક પદાર્થો પ્રત્યે હતો, તે હવે આત્મભાવોના ઉપઘાતક પ્રત્યે વર્તે છે. તેથી તેનો દ્વેષ પ્રતિસોતરૂપે પ્રવર્તે છે. વળી, પૂર્વે તેનો ઉપેક્ષાભાવ ઇન્દ્રિયોને અનુપયોગી પદાર્થો પ્રત્યે વર્તતો હતો હવે તેનો ઉપેક્ષાભાવ પરમાર્થથી આત્મા માટે અનુપયોગી એવા સર્વ બાહ્ય પદાર્થો પ્રત્યે વર્તે છે. તેથી તેનો ઉપેક્ષાભાવ પણ પ્રતિસોતરૂપે ગમન કરે છે. આથી, પૂર્વમાં જ્યારે-જ્યારે ઇન્દ્રિયના ઇષ્ટ પદાર્થોને પ્રાપ્ત કરતો હતો ત્યારે રાગનો ઉપયોગ વર્તતો હતો, ઉપઘાતક પદાર્થોને પ્રાપ્ત કરતો ત્યારે દ્વેષનો ઉપયોગ પ્રવર્તતો હતો અને નિરર્થક પદાર્થોને પ્રાપ્ત કરતો હતો ત્યારે ઉપેક્ષાનો ઉપયોગ વર્તતો હતો, આ રીતે સંસાર અવસ્થામાં રાગ, દ્વેષ અને ઉપેક્ષામાંથી એક કાલમાં જીવનો એક ઉપયોગ વર્તે છે. તે રીતે વિવેકચક્ષુ ખૂલવાથી આ મહાત્મા જ્યારે-જ્યારે મોક્ષનું સ્વરૂપ વિચારે છે, અઢારહજાર શીલાંગનું સ્વરૂપ વિચારે છે કે તેને અનુરૂપ શાસ્ત્રઅધ્યયન
