________________
૧પ૧
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવબ્લોક-૭ અવતરણિકા -
વળી, સંયમ ગ્રહણ કર્યા પછી વીરોમાં તિલક કોણ છે તેનું સ્વરૂપ અન્ય પ્રકારે સ્પષ્ટ કરે છે – શ્લોક :
उपसर्गे सुधीरत्वं सुभीरुत्वमसंयमे ।
लोकातिगं द्वयमिदं मुनेः स्याद् यदि कस्यचित् ।।७।। શ્લોકાર્થ :
ઉપસર્ગોમાં સુધીરપણું, અસંયમમાં સુભીરુપણું, લોકાતિગ એવાં આ બંને કોઈક મુનિને જો થાય તો=જો પ્રાપ્ત થાય તો, તે મુનિ વીરતિલક છે, એમ બ્લોક-૫ સાથે સંબંધ છે. શા ભાવાર્થ :
જે જીવોને દેહની સાથે કે ઇન્દ્રિયના સમૂહ સાથે એકત્વ બુદ્ધિ છે તે જીવોને અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગો પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તેઓ વૈર્યપૂર્વક મોહને જીતવા માટે યત્ન કરી શકતા નથી. પરંતુ પ્રાપ્ત થયેલા પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગમાં વિહ્વળ થાય છે અને અનુકૂળ ઉપસર્ગમાં ઇન્દ્રિયને વશ થાય છે. આવા અલ્પસત્ત્વવાળા જીવો સંયમ ગ્રહણ કર્યા પછી અનુકૂળ ઉપસર્ગરૂપ તુચ્છ પુણ્યના સહકારથી લોકોમાં માન-ખ્યાતિ આદિ પામે તો તેને વશ થઈને પોતાના શત્રુના નાશ કરવાના ઉદ્યમને છોડી દે છે. પરંતુ જે મહાત્માઓ પ્રતિકૂળ ઉપસર્ગોમાં પણ સુધીર છે, અર્થાત્ વૈર્યપૂર્વક શત્રુના નાશમાં ઉદ્યમ કરે તેવા છે અને અનુકૂળ ઉપસર્ગમાં તે અનુકૂળ ભાવોથી લેપાયા વગર અંતરંગ રીતે તેના નાશ માટે સુભટની જેમ યત્ન કરનાર છે, તેમાં સુધીરપણું છે અર્થાત્ ઉપસર્ગોમાં સુધીરતાપૂર્વક મોહરૂપી અંતરંગ શત્રુનો નાશ કરવાનો ઉદ્યમ કરે છે.
વળી જેઓ અતિચારોમાં સુભીરુ છે તેથી અનુકૂળ સંયોગોમાં કે પ્રતિકૂળ સંયોગોમાં સંયમમાં અતિચાર ન લાગે તેવો યત્ન કરનારા છે અને તેવા
