________________
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૦-૨૧
૧૨૭ નિમિત્તો પૂર્વકર્મને આધીન છે. તેથી તેમાં સ્વભૂમિકાનુસાર ઉદ્યમ કરવો ઉચિત ગણાય. અને અશક્ય જણાય ત્યાં તેની ઉપેક્ષા કરીને પણ અંતરંગ સામ્યભાવને અનુકૂળ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. જોકે સામ્યભાવને અનુકૂળ ઉદ્યમ પણ પૂર્ણ સ્વાધીન નથી; કેમ કે કર્મવાળી અવસ્થામાં કર્મ અતિપ્રતિકૂળ હોય તો ઘણા યત્નથી પણ સામાન્ય સામ્યભાવ ઉલ્લસિત થાય છે અને સામ્યભાવને અવરોધ કરનારાં કર્મો અત્યંત શિથિલ હોય તો અલ્પ યત્નથી પણ વિશેષ પ્રકારનો સામ્યભાવ ઉલ્લસિત થાય છે. આથી જ દીક્ષા ગ્રહણ કર્યા પછી વીરભગવાનને સાડા બાર વર્ષ સુધી ઘોર પરિષહ આદિ નિમિત્તને પામીને વિશેષ સામ્ય ઉલ્લસિત થયું અને મલ્લિનાથ ભગવાનને સંયમ ગ્રહણ કર્યું તે જ દિવસે પ્રકર્ષવાળો સામ્યભાવ ઉલ્લસિત થયો અને તત્કાલ કેવલજ્ઞાનને પામ્યા, તોપણ જીવનું મુખ્ય પ્રયોજન અંતરંગ ગુણોની પ્રાપ્તિ છે અને તે ગુણો સર્વ કલ્યાણની પરંપરાનું કારણ છે. તેથી બાહ્ય અનુકૂલ-પ્રતિકૂલ સંયોગોની બહુ ચિંતા કર્યા વિના સંયોગો અનુસાર ઉચિત ઉદ્યમ કરવામાં આવે તો સ્વભૂમિકાને અનુસાર અવશ્ય સામ્યભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. આથી જ આદ્ય ભૂમિકામાં રહેલા અપુનબંધક જીવો પણ અંતરંગ રીતે જાગૃત થઈને સ્વભૂમિકાનુસાર શ્રુત અને ચારિત્રનાં અનુષ્ઠાનો સેવે તો મિથ્યાત્વ દશામાં પણ સંભવિત એવો પ્રારંભિક સામ્યભાવ તેઓમાં પ્રગટે છે અને તેના બળથી ક્રમસર સમ્યત્વ પામે છે ત્યારે અનંતાનુબંધી કષાયના વિગમનથી સામ્યભાવ પ્રગટે છે અને ત્યારપછી દેશવિરતિ કે સર્વવિરતિનો ઉદ્યમ કરે તો અપ્રત્યાખ્યાનીય, પ્રત્યાખ્યાન કષાયના ક્ષયોપશમથી સામ્યભાવ પ્રગટે છે અને જ્યારે સોળે કષાયોનો ઉચ્છેદ કરે છે ત્યારે ક્ષાયિકભાવનો સામ્યભાવ પ્રગટે છે. તેથી પરાધીન એવા બાહ્ય સંયોગોમાં યત્ન કરવાનો આગ્રહ છોડીને સ્વાધીન એવો પોતાના વિષમભાવનો ત્યાગ કરવા માટે ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. I૨૦ના
અવતરણિકા :
આ રીતે આત્માને સાગભાવમાં ઉદ્યમ કરવાની પ્રેરણા આપીને હવે સંપન્ન ભૂમિકાવાળા એવા મહાત્માઓ સામ્યભાવમાં હોય છે ત્યારે કેવા હોય છે તે બતાવવા અર્થે કહે છે –
