________________
૨૧૮
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૯ છે. અર્થાત્ પોતાને ઈષ્ટ એવું જે બાહ્યકૃત હોય તે કરાવાય છે. પરંતુ પોતાના આત્માને સ્વહિતમાં યોજવો મુનીન્દ્રો વડે પણ દુષ્કર છે. IIII ભાવાર્થ -
ઉપદેશાદિમાં “આદિથી, તથા પ્રકારનું પ્રલોભન, દબાણ આદિનું ગ્રહણ છે. સંસારમાં પર વ્યક્તિની ઇચ્છા ન હોય છતાં પણ કોઈને વિચાર આવે કે, મારે આની પાસેથી આ કાર્ય કરાવવું છે તો તે કામ કરાવવા માટે તેના લાભાદિનો ઉપદેશ આપે, સંયોગોનુસાર તેને દબાણ પણ કરે, પ્રલોભન પણ આપે અને બુદ્ધિશાળી પુરુષ કોઈક રીતે તે પ્રકારનું કોઈક કાર્ય બીજા પાસેથી કરાવી લે છે. પરંતુ જેઓએ સંસારના પરમાર્થનું સ્વરૂપ જાણ્યું છે, સંસારના ભાવોથી વિપરીત એવા આત્મભાવોને ઉલ્લસિત કરનાર ઉચિત વ્યાપારોથી પોતાના આત્માનું હિત છે તેવો નિર્ણય થયો છે અને તે પ્રકારના બોધને કારણે સંયમ ગ્રહણ કર્યું છે. તેથી મુનિઓમાં “આ શૂરવીર છે તેવું લોકોમાં જણાય તેવા મુનિઓમાં શૂરવીર અને બાહ્ય સંયમની ક્રિયાઓ કરનારા મહાત્માને પણ પોતાના આત્માને વીતરાગગામી પરિણામવાળો બનાવવો અને તે રીતે યત્ન કરીને પોતાના હિતમાં, પોતાના આત્માને યોજવો અતિદુષ્કર છે. આથી જ, તત્ત્વના પરમાર્થને જાણનારા, શાસ્ત્રોથી આત્માને વારંવાર ભાવિત કરનારા અને જિનવચનનું સ્મરણ કરીને સંયમમાં દઢ પ્રવૃત્તિ કરનારા ઉત્તમ મુનિઓને પણ પ્રસંગે-પ્રસંગે બાહ્ય નિમિત્તો ક્ષોભ કરે છે અને તેથી પોતાના આત્માને સ્વહિતમાં યોજન કરતાં-કરતાં પણ અન્યત્ર પ્રવૃત્ત થાય છે.
દુર્મુખનાં વચનરૂ૫ બાહ્ય નિમિત્તની પ્રાપ્તિ થવાથી પ્રસન્નચંદ્રરાજર્ષિ જેવા મહાત્માનું ચિત્ત પણ પોતાના આત્માને હિતમાં યોજન કરવાનું છોડીને પુત્રની ચિંતાથી વ્યગ્ર બન્યું. તેથી આત્મહિત સાધનારા મહાત્માઓએ અત્યંત સુપ્રણિધાન પૂર્વક, “આ દુષ્કર કાર્ય છે એવો નિર્ણય કરીને રાધાવેધ સાધકની જેમ સદા સંયમયોગમાં ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. જેથી ગુણસ્થાનકની વૃદ્ધિને અનુકૂળ ભાવશુદ્ધિ થાય. અન્યથા મહાસાત્ત્વિક એવા મુનિઓને જે દુષ્કર છે તે, અલ્પ સત્ત્વવાળા જીવો સંયમની માત્ર બાહ્ય ક્રિયાથી કેવી રીતે સાધી શકશે ! અર્થાત્ સાધી શકે નહીં તે પ્રકારનું ભાન કરીને અંતરંગ જાગૃતિ માટે સદા ઉદ્યમ કરવો જોઈએ.IIરલા
