________________
૨૧૯
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૩૦ અવતરણિકા :
આત્મવીર્ય ઉલ્લસિત કરવા માટે માર્ગાનુસારી વિવેક બતાવે છે – શ્લોક -
यदा दुःखं सुखत्वेन दुःखत्वेन सुखं यदा ।
मुनित्ति तदा तस्य मोक्षलक्ष्मीः स्वयंवरा ।।३०।। શ્લોકાર્ચ -
જ્યારે દુખને સુખપણાથી અને જ્યારે સુખને દુખપણાથી મુનિ વેદન કરે છે, ત્યારે મોક્ષલક્ષ્મી તેની સ્વયંવરા છે. અર્થાત મોક્ષલક્ષ્મી તેને સ્વયં વરવા માટે આવે છે. ll૩૦II ભાવાર્થ -
સંયમનાં બાહ્ય કષ્ટો, જેને સંસારી જીવો દુઃખરૂપે જુએ છે, તે કષ્ટો ઉપશમભાવનું કારણ હોવાથી વિવેકસંપન્ન મુનિને સુખરૂપ દેખાય છે. જેમ ભોગના અર્થીને કષ્ટકારી એવી ભોગની ક્રિયા પણ સુખરૂપ દેખાય છે, તેમ પૂલથી કષ્ટરૂપ દેખાતી સંયમની ક્રિયાઓ પણ ચિત્તના શાંતરસને ઉલ્લસિત કરનાર હોવાથી મુનિને સુખરૂપે વેદના થાય છે. વળી, જેમ સંસારી જીવોને ઉપશમસુખનું કારણ એવી પણ સંયમની ક્રિયા દુઃખરૂપ દેખાય છે, તેમ મોહની આકુળતાનું કારણ એવું ઇન્દ્રિયોનું અને બાહ્ય વિષયોનું સુખ મુનિઓને દુઃખરૂપે દેખાય છે. અને જ્યારે આ પ્રકારની સ્થિર પરિણતિ મુનિને પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તે મહાત્મા પૂર્ણ સુખરૂપ મોક્ષના ઉપાયભૂત એવા ઉપશમસુખમાં આસક્ત થયેલા અને સદા તે ઉપશમસુખની વૃદ્ધિના ઉપાયને જ સુખના ઉપાયરૂપે જોનારા ગુણસ્થાનકની વૃદ્ધિ દ્વારા વીતરાગતા તરફ જનારા બને છે. અને આવા મહાત્માઓનો સ્થિર નિર્ણય છે કે, વીતરાગને કોઈ દુઃખ નથી અને અવીતરાગને કોઈ સુખ નથી. માટે સુખના અર્થીએ સુખના ઉપાયભૂત વીતરાગતામાં જ ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. આવા નિર્ણયવાળા મહાત્માઓ પાસે મોક્ષલક્ષ્મી સ્વયંવરાની જેમ આવે છે=જેમ રાજકન્યા સ્વયંવરા થઈને કોઈને વરે છે, તેમ આવા મહાત્માઓને મોક્ષલક્ષ્મી સ્વયં વરે છે. ll૩૦માં
