________________
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૩૭
શ્લોકાર્થ ઃ
૯૯
સર્વ ધર્મમાં શિરોમણી એવો ક્ષમા વગેર દસ પ્રકારનો સાધુધર્મ છે. તે પણ=ક્ષાન્ત્યાદિ દસ પ્રકારનો ધર્મ પણ, મૈત્રી આદિથી કૃત કર્મવાળા એવા સામ્યવાળાઓને જ છે=મૈત્રી આદિથી ભાવિત થઈને ઉચિત કૃત્યો કરનારા એવા તત્ત્વાતત્ત્વના વિભાગને અનુકૂળ મધ્યસ્થ પરિણામવાળાઓને જ છે. II૩૭II
ભાવાર્થ:
મોક્ષની પ્રાપ્તિનું કારણ બને એવો ધર્મ ભૂમિકા પ્રમાણે અનેક પ્રકારનો છે અને તે સર્વ જીવની મધ્યસ્થ પરિણતિરૂપ છે. આદ્ય ભૂમિકાની મધ્યસ્થ પરિણતિ આદ્યભૂમિકા જેવી હોય છે અને ઉપરની ભૂમિકાની મધ્યસ્થ પરિણતિ ઉપરની ભૂમિકા જેવી હોય છે તોપણ સ્વભૂમિકા અનુસાર તે સર્વ મધ્યસ્થ પરિણતિ રૂપ જ છે. આથી જ આદ્ય ભૂમિકાવાળા જીવો વિશેષ નહિ જાણતા હોવા છતાં મધ્યસ્થભાવથી તે તે દર્શનમાં રહેલી ઉચિત પ્રવૃત્તિને જોઈ સર્વ દર્શન પ્રત્યે સામ્યભાવ ધારણ કરનારા હોય છે અને તેઓ માને છે કે સર્વ દર્શન સારાં છે. વળી, તેઓની તે પ્રકારની માન્યતામાં પણ સ્વદર્શનમાં રહેલ તપ-ત્યાગના ઉચિત આચારો પ્રત્યેનો પક્ષપાત હોય છે અને સંસારની પ્રવૃત્તિ પ્રત્યે વિમુખભાવ હોય છે તે તેઓનો પ્રથમ ભૂમિકાનો મધ્યસ્થભાવ છે. પછી જેમ જેમ વિવેક પ્રગટે છે તેમ તેમ જે જે દર્શનમાં જે જે અંશથી તત્ત્વમાર્ગ છે તે તત્ત્વમાર્ગને ગ્રહણ કરીને અન્યના તત્ત્વમાર્ગનો ત્યાગ કરે છે અને જ્યારે મધ્યસ્થબુદ્ધિથી જણાય છે કે સર્વજ્ઞ કથિત દર્શન પરિપૂર્ણ તત્ત્વને બતાવનારું છે ત્યારે અન્યદર્શનનો ત્યાગ કરીને મધ્યસ્થભાવથી સર્વજ્ઞના દર્શનનો સ્વીકાર કરે છે. આવા મધ્યસ્થભાવના ધર્મમાં સર્વધર્મશિરોમણી સર્વજ્ઞ કથિત ક્ષાન્ત્યાદિ દસ પ્રકારોનો યતિધર્મ છે. આ દસ પ્રકારના યતિધર્મને સેવનારા મહાત્માને કેવલ તત્ત્વનો પક્ષપાત પણ માત્ર બોધ કે રુચિમાં વિશ્રાંત થનારો નથી પરંતુ સત્ત્વના પ્રકર્ષથી સેવવાનો ઉદ્યમ કરાવે તેવો છે. તેથી તત્ત્વના અર્થી એવા તે મહાત્માઓ આત્માની
