________________
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ,શ્લોક-૮ થી ૧૧
૧૧૩ પ્રત્યે સંગની બુદ્ધિવાળા જીવનો કોઈ અન્ય પુરુષ અપરાધ કરે ત્યારે તેઓ તેના પ્રત્યે ક્રોધવાળા થાય છે અને કોઈ જીવનો પોતે પરાભવ કરે છે ત્યારે તે પરના પરાભવમાં માનવાળા થાય છે. વળી, સંગની બુદ્ધિવાળા હોવાને કારણે બાહ્ય અનુકૂળ સામગ્રીની સંપ્રાપ્તિમાં સદા લોભ વર્તે છે અને લોભાદિને વશ થઈને બીજાનું વચન કરે છે ત્યારે માયા વર્તે છે. વળી કોઈ નજીકનો સ્નેહી પોતાની પાસેથી દૂર જાય કે કોઈ નજીકનો સ્નેહી મૃત્યુ પામે ત્યારે શોક થાય છે. વળી, જેના પ્રત્યે પોતાને પ્રીતિ છે તે આવે છે ત્યારે હર્ષ થાય છે. અને પુત્રાદિની આકાંક્ષાવાળા હોય છે માટે પુત્રાદિના જન્મમાં હર્ષ થાય છે. ઇન્દ્રિયોના પ્રતિકૂળ વિષયોની પ્રાપ્તિમાં અરતિ થાય છે અને અનુકૂળ વિષયોની પ્રાપ્તિમાં રતિ છે. વળી, ચોર વગેરેથી સદા ભય વર્તે છે, ઇન્દ્રિયો સામે કુત્સિત વસ્તુઓ દેખાય છે ત્યારે જુગુપ્સા થાય છે. વળી, વેદનો ઉદય થાય છે ત્યારે સંભોગનો પરિણામ થાય છે. આ પ્રકારે સંગની બુદ્ધિવાળા જીવોને જે-જે ઉપયોગ વર્તે છે, તે-તે ઉપયોગને અનુરૂપ ત્યારે-ત્યારે રાગાદિ ભાવો થાય છે અને તે રાગાદિ ભાવોને કારણે તેઓનું ચિત્ત સામ્યભાવમાં વર્તતું નથી. પરંતુ બાહ્ય પદાર્થના પક્ષપાતથી, પૂર્વમાં વર્ણન કરાયેલા કોઈક ને કોઈક ભાવોથી સદા આકુળ વર્તે છે.
જે મુનિ આ રાગાદિભાવો મારા આત્માની વિકૃતિના આધાયક છે તેવો . નિર્ણય કરીને બાહ્ય પદાર્થોના સંગથી પર થવા માટે પોતાનો રાગ સંગ વગરની અવસ્થાની પ્રાપ્તિના ઉપાયને કહેનારા તીર્થંકરમાં અને ભાવથી સંગ વગરની અવસ્થાને પામેલા સિદ્ધાત્માઓમાં કરે છે અને સંગ વગરની અવસ્થાની પ્રાપ્તિના ઉપાયભૂત સંયમમાં કરે છે. તેવા મહાત્માઓને સંસારી જીવોની જેમ પૂર્વમાં ભાવો થતા હતા તે નાશ પામે છે તેથી તે મહાત્માનું ચિત્ત જગતના ભાવો પ્રત્યે અત્યંત સામ્યભાવવાળું થાય છે.
આનાથી એ ફલિત થાય છે કે જે મુનિઓ માત્ર બાહ્ય ક્રિયા કરીને સંતોષને ધારણ કરે છે તેઓને સામ્યભાવ ઉલ્લસિત થતો નથી. પરંતુ જે મુનિ સામ્યભાવને લક્ષ્ય કરી સર્વ ઉચિત ક્રિયાઓ કરે છે અને સદા સૂત્ર-અર્થનું પરાવર્તન કરીને આત્માને શ્રુતથી વાસિત કરે છે તેઓને સામ્યની પ્રાપ્તિનો સંભવ છે. I૮-૯૧૦-૧૧
