________________
૧૫૮
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવશ્લોક-૧૩-૧૪ શ્લોક :
सा मित्रं सैव मन्त्री च सा बन्धुः सैव जीवितम् । सा देवः सा गुरुश्चैव सा तत्त्वं स्वामिनी च सा ।।१३।। रात्रौ दिवा च सा सा सा सर्वं सर्वत्र सैव हि ।
एवं स्त्र्यासक्तचित्तानां क्व धर्मकरणे रतिः? ।।१४।।(युग्मम्) શ્લોકાર્ચ -
તે સ્ત્રી મિત્ર છે, તે જ મંત્રી છે સર્વ પ્રશ્નોમાં સલાહ ગ્રહણ કરવા યોગ્ય છે, તે બંધુ છે, તે જ સ્ત્રી જ જીવિત છે, તે દેવ છે, તે ગુરુ છે, તે તત્વ છે અને સ્વામિની પણ તે જ છે. અને રાત્રિ દિવસ તે તે તે સ્ત્રી સ્ત્રી સ્ત્રી, સર્વત્ર સર્વ તે જ છે. આ પ્રમાણે સ્ત્રીઆસક્ત ચિત્તવાળા જીવોને ધર્મકરણમાં રતિ ક્યાંથી હોય? I૧૩-૧૪TI ભાવાર્થ -
અતિ રાગને પરવશ એવાં જીવોને સ્ત્રી જ મિત્ર જણાય છે. તેથી તે જ મારું એકાંત હિત છે તેવી બુદ્ધિ વર્તે છે. વળી, પોતાને કોઈ સાંસારિક પ્રશ્ન હોય તો તે સર્વમાં પણ સલાહ લેવા યોગ્ય માત્ર સ્ત્રી જ જણાય છે. આથી અહિતકારી પણ તેની સલાહ તેને હિતકારી જણાય છે. તે જ તેને બંધુતુલ્ય જણાય છે. અને તે જ સ્ત્રી જ, તેનું જીવિત છે; કેમ કે તેના વિના પોતે જીવી શકે તેમ નથી તેવી બુદ્ધિ થાય છે અને આવા કામાસક્ત જીવો સદા તેને પ્રસન્ન રાખવા જ પ્રયત્ન કરે છે. વળી, હિતકારી કાર્યમાં ગુરુ સ્થાનીય પણ સ્ત્રી જ જણાય છે. તેથી તેનાં વચનને જ સર્વત્ર અનુસરે છે અને પોતાની સ્વામિની સ્ત્રી જ છે તેવી બુદ્ધિ વર્તે છે. આ રીતે રાત-દિવસ સ્ત્રી સ્ત્રી સ્ત્રી સર્વત્ર સર્વ તે જ છે તે પ્રમાણે સ્ત્રીઆસક્ત ચિત્તવાળા જીવો સ્ત્રીને જોનારા છે. આવા જીવોને આત્મકલ્યાણને માટે ઉપયોગી એવાં ધર્મજ્યોમાં રતિ ક્યાંથી થાય? અર્થાત્ સ્ત્રીના વચન સિવાય તેને ક્યાંય રતિ નથી. ૧૩-૧૪
