________________
૧૪૦
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૯-૩૦ ભાવાર્થ -
પૂર્વશ્લોકમાં સામ્યભાવમાં યત્ન કરવાનો ઉચિત ઉપદેશ આપ્યો. તે ઉપદેશથી ભાવિત થયેલી મતિવાળા યોગી બાહ્ય અને અંતરંગ સંગ વગરના થાય છે અર્થાત્ ઇન્દ્રિયો અનુત્સુક થવાના કારણે બાહ્ય પદાર્થોમાં કોઈ સંશ્લેષ ન થાય તેવા અંતરંગ પરિણામવાળા થાય છે અને અંતરંગ અસંગના પરિણામ માટે તે યોગીઓ બાહ્ય સંગનો ત્યાગ કરે છે. તેથી ધર્મમાં ઉપયોગી ઉપધિને ધારણ કરવા સિવાય સર્વથા બાહ્ય સંગ વગરના છે. વળી, દેહાદિ પ્રત્યે નિર્મમભાવવાળા છે, ચિત્તવૃત્તિમાં કષાયો શાંત થયેલા છે, અને કોઈ પદાર્થની પ્રાપ્તિની ઇચ્છા નથી. પરંતુ ઇચ્છારહિત અવસ્થા માટે જ સદા ઉદ્યમવાળા છે અને સંયમની ઉચિત ક્રિયામાં રત છે તે મહાત્મામાં અંતસ્તત્ત્વનું જીવના અંતરંગ પરિણામરૂપ સામ્યભાવનું, ઉદ્ભાસન થાય છે=પ્રગટીકરણ થાય છે. રિલા અવતરણિકા -
પૂર્વશ્લોકમાં કેવા યોગીને સામ્યભાવ પ્રગટ થાય છે તે બતાવી હવે સામ્યભાવની પરાકાષ્ઠા લયથી પ્રાપ્ત થાય છે અર્થાત્ પરમાત્મભાવમાં લયથી પ્રાપ્ત થાય છે અને તે પ્રકારના લયને તે મહાત્મા કઈ રીતે પ્રાપ્ત કરે છે તે દુર્ણતથી સ્પષ્ટ કરે છે –
શ્લોક :
सवृक्षं प्राप्य निर्वाति रवितप्तो यथाऽध्वगः । मोक्षाध्वस्थस्तपस्तप्तस्तथा योगी परं लयम् ।।३०।।
શ્તાકાર્ય :
જે પ્રમાણે સૂર્યનાં કિરણોથી તપ્ત થયેલો મુસાફર સવૃક્ષને ઘટાદાર વૃક્ષને, પ્રાપ્ત કરીને વિશ્રાંતિને કરે છે તે પ્રમાણે મોક્ષરૂપી માર્ગમાં પ્રસ્થાન કરનાર અને તપથી તપ્ત થયેલા એવા યોગી પરં લયને પ્રાપ્ત કરીને વિશ્રાંતિને કરે છે. [૩૦I
