________________
૧૬૦
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૧૫-૧૬
પડે તેમ સ્ત્રી સન્મુખ દૃષ્ટિ પડે તો તરત સંવૃત્ત પરિણામવાળા બને છે; કેમ કે જેમ સૂર્યનો તાપ તેનાં ચક્ષુને બંધ કરે છે તેમ સ્ત્રીથી વિનાશ થવાનો ભય તે મહાત્માના બાહ્ય ચક્ષુને સંવૃત્ત કરે છે અને સદા વેદના ઉદયથી પોતાનું રક્ષણ કરવા માટે તે-તે પ્રકારની ભાવનાથી આત્માને ભાવિત કરે છે. આવા મહાત્માઓ જ સત્ત્વના બળથી કોઈક રીતે આ સ્ત્રીસમુદ્રમાંથી પોતાનું રક્ષણ કરી શકે છે. [૧૫]I
અવતરણિકા :
પ્રસ્તુત પ્રસ્તાવ સત્ત્વના ઉપદેશનો છે તેથી યોગમાર્ગના વિષયમાં સત્ત્વહીન જીવો કેવા હોય છે તે બતાવીને સત્ત્વશાળી બનવાનો ઉપદેશ આપ્યો. હવે વ્રત ગ્રહણ કર્યા પછી સાધુવેશમાં રહેલા સત્ત્વહીન જીવો કઈ રીતે અસાર પ્રવૃત્તિઓ કરે છે તે શ્લોક-૨૫ સુધી બતાવે છે
શ્લોક ઃ
दूरे दूरतरे वाऽस्तु खड्गधारोपमं व्रतम् । हीनसत्त्वस्य ही चिन्ता, स्वोदरस्यापि पूरणे । । १६ ।।
-
શ્લોકાર્થ ઃ
ખડ્ગધારાની ઉપમા જેવું વ્રત તો દૂર દૂરતર રહો. હીન સત્ત્વવાળા સાધુ વેશધારી જીવોને સ્વઉદરના પૂરણમાં પણ ચિંતા હોય છે. ।।૧૬।। * ઢી=પાદપૂર્તિ માટે છે.
ભાવાર્થ:
જે જીવોએ સંયમગ્રહણ કરેલું છે પરંતુ લેશ પણ સત્ત્વ નથી એવા સત્ત્વહીન જીવો ખડ્ગની ધારાની ઉપમાવાળું વ્રત તો દૂર છે અથવા અત્યંત દૂર છે પરંતુ પોતાનાં જીવનની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરવા માટે પણ તેઓ ચિંતાવાળા હોય છે. આથી, ગૃહસ્થની સાથે આત્મીયતા આદિ કરીને પોતાના હીન સત્ત્વને જ પ્રગટ કરતા હોય છે.
