________________
૭૨
શ્લોક ઃमानेऽपमाने निन्दायां स्तुतौ वा लोष्ठुकाञ्चने । जीविते मरणे लाभालाभे रंके महर्द्धिके ।। १५ ।। शत्रौ मित्रे सुखे दुःखे, हृषीकार्थे शुभाशुभे । सर्वत्रापि यदेकत्वं तत्त्वं तद् भेद्यतां परम् ।।१६।। (युग्मम्)
શ્લોકાર્થ :
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૧૫-૧૬
-:
માનમાં કે અપમાનમાં, સ્તુતિમાં કે નિંદામાં, ઢેફાંમાં કે સોનામાં, જીવનમાં કે મરણમાં, લાભમાં કે નુકસાનમાં, રંકમાં કે રાજામાં, શત્રુમાં કે મિત્રમાં, સુખમાં કે દુઃખમાં, ઇન્દ્રિયોના શુભાશુભ વિષયોમાં, સર્વત્રપણામાં જે એકતા=સમાનતા, તે તત્ત્વ છે, પર=સામ્યભાવથી વિરુદ્ધ, ભેદ્યતાને પામો=અતત્ત્વને પામો. ।।૧૫-૧૬।।
ભાવાર્થ :
આત્માનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ જગતના સર્વ ભાવો પ્રત્યે સામ્યભાવ સ્વરૂપ છે અને સામ્યભાવમાં વર્તતા મુનિઓ પોતાનો કોઈ આદર-સત્કાર કરે કે પોતાને કોઈ અપમાનિત કરે, તે બંને ભાવોને અવલંબીને કોઈ ભાવ કરતા નથી. પરંતુ જગતના ભાવો સાથે સંશ્લેષનો પરિણામ ઉલ્લસિત ન થાય તે પ્રકારે જ જિનવચન અનુસાર આત્માના ભાવોને પ્રવર્તાવવામાં ઉદ્યમ કરે છે. ' આથી જ તેઓને લોકો તરફથી માન પ્રાપ્ત થાય તો તે માન સન્માનથી કોઈ ભાવ સ્પર્શતો નથી તેમ અપમાનમાં પણ કોઈ ભાવ સ્પર્શતો નથી. વળી કોઈ તેમની નિંદા કરે કે કોઈ સ્તુતિ કરે બંનેમાં કોઈ ભાવ સ્પર્શતો નથી. આવા મહાત્માઓ પોતે દેહથી પૃથક્ છે અને દેહ કે દેહને ઉપષ્ટભક બાહ્ય પદાર્થો પોતાને ઉપષ્ટભક નથી તેવું જાણનારા છે તેથી જિનવચનને અવલંબીને સદા ઉચિત પ્રવૃત્તિમાં મનને પ્રવર્તાવનારા હોય છે. તેથી માટીનું ઢેકું પડ્યું હોય કે સુવર્ણ પડ્યું હોય બંનેમાં તેઓને કોઈ વિશેષતા દેખાતી નથી. વળી, પોતે પોતાના દેહ સાથે સંબંધવાળા રહે કે દેહના વિયોગને પામે તેમાં પણ તેમને કોઈ ભાવ થતો નથી અને આથી જ જીવન-મરણ પ્રત્યે તુલ્ય વૃત્તિવાળા તેઓને
