________________
૧૩૦
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૩ હોય છે તે શ્લોક-૨૧-૨૨માં બતાવ્યું. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે, યોગીઓમાં વર્તતો સામ્યભાવ તો શુભધ્યાનના પ્રકર્ષવાળા યોગીઓને સંભવિત છે.
જ્યારે આવભૂમિકાવાળા જીવોનું ચિત્ત તો અતિ ચંચલ છે, તેથી આવભૂમિકાવાળા જીવો શ્રુત ચારિત્રની ક્રિયા કરતા હોય તોપણ ચિત્ત બાહ્ય નિમિતોથી ચલિત થવાને કારણે તેઓ સામ્યભાવને અભિમુખ જઈ શકતા નથી. તેવા યોગીઓએ સામ્યભાવમાં જવા શું કરવું જોઈએ, તે બતાવતાં કહે છે – શ્લોક :
यथा गुडादिदानेन यत् किञ्चित् त्याज्यते शिशुः ।
चलं चित्तं शुभध्यानेनाशुभं त्याज्यते तथा ।।२३।। શ્લોકાર્ચ -
જે પ્રમાણે બાળને અહિતકારી જે કોઈ વસ્તુ ગુડાદિદાન દ્વારા ત્યાગ કરાવાય છે, તે પ્રમાણે અશુભ એવું ચલચિત, શુભ ધ્યાન દ્વારા શુભ ચિંતવન દ્વારા, ત્યાગ કરાવાય છે. ર૩|| ભાવાર્થ -
સામ્યભાવનો ઉપદેશ સાંભળીને જે મહાત્માઓનું ચિત્ત સામ્યભાવને અભિમુખ થયું છે તેવા મહાત્માઓ સામ્યભાવને ઉલ્લસિત કરવા અર્થે શ્લોક-૧૬માં કહ્યું તે પ્રમાણે શ્રુત ગ્રામપ્ય યોગોનો વ્યાપાર કરે. આમ છતાં અનાદિના દઢ અભ્યાસને કારણે જીવમાં અવિરતિનો પરિણામ સહજભાવે વર્તે છે. તેથી ચલ એવી ઇન્દ્રિયો તે-તે વિષયોમાં પ્રવૃત્ત થઈને જીવને અશુભ ચલચિત્ત પ્રાપ્ત કરાવે છે. જેથી તે મહાત્મા શ્રુત ચારિત્રનાં અનુષ્ઠાન સેવતા હોય તોપણ તે અનુષ્ઠાનથી સામ્યભાવને અભિમુખ જવા સમર્થ બનતા નથી. તેવા મહાત્માઓ સામ્યભાવનો ઉપદેશ આપનાર ગુરુને પૃચ્છા કરે છે કે બાહ્ય પદાર્થોમાં સહજ રીતે પ્રવર્તતું અશુભ ચલચિત્તનું કઈ રીતે વારણ થઈ શકે જેથી મારી શ્રુત ચારિત્રની ક્રિયા સામ્યભાવને અભિમુખ બને ? તેવા સામ્યભાવના અર્થીને
