________________
૧૯૬
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/શ્લોક-૭-૮
અહીં વિશેષ એ છે કે, દીનતાથી વેઠેલાં કષ્ટો નિષ્ફળ છે અને ચિત્તની શુદ્ધિ માટે વિવેકપૂર્વક કરાતાં તપનાં કષ્ટો સફળ છે. વળી, બંદીખાનામાં પડેલા જીવોને સ્વજનાદિનો વિયોગ હોય છે અને એકાંતમાં રહેવું પડે છે અને કોઈ પાસે ન હોવાથી અનિચ્છાએ પણ મૌન ધારણ કરીને રોધ અવસ્થાને ધારણ કરવી પડે છે જે એકાંત અને મૌન નિષ્ફળ છે. અને મુનિ તો અનાદિના સંગના ભાવના ત્યાગ અર્થે એકાંતમાં બેસનારા છે અને નિષ્પ્રયોજન વાકૂપ્રયોગનો ત્યાગ કરીને મૌન ધારણ કરનારા છે. તોપણ આદ્યભૂમિકામાં તે એકાંત અને તે મૌન મુનિને ક્વચિત્ વિહ્વળતા કરે તો ચિત્ત સામ્યભાવના ગમન માટે અસમર્થ બને છે. તેથી તેવા મુનિ બંદી આદિનાં રુદ્ધ અવસ્થામાં સહન કરેલાં એકાંત અને મૌનને યાદ કરીને કલ્યાણ અર્થે અંતરંગ જાગૃતિપૂર્વક એકાંત અને મૌન દ્વારા ચિત્તને સ્થિર કરવા યત્ન કરે તો ભાવશુદ્ધિ થાય, જેનાથી સામ્યભાવની વૃદ્ધિ થાય છે. II૭ના
અવતરણિકા :
ભાવશુદ્ધિ માટે મુનિએ કેવો વચનપ્રયોગ કરવો જોઈએ, તે બતાવવા અર્થે કહે છે
શ્લોક ઃ
-
मुनिना मसृणं शान्तं, प्राञ्जलं मधुरं मृदु ।
वदता तापलेशोऽपि त्याज्यः स्वस्य परस्य च ॥८॥
શ્લોકાર્થ ઃ
કોમળ, શાંત, પ્રાંજલ=નિષ્કપટ, મધુર, મૃદુને બોલતા એવા મુનિએ સ્વના અને પરના તાપલેશનો પણ ત્યાગ કરવો જોઈએ. ાટલા
ભાવાર્થ:
મુનિઓ સદા મૌન લઈને આત્મહિત માટે ઉદ્યમવાળાં હોય છે, છતાં યોગ્ય જીવના ઉપકાર અર્થે કોઈ વચનપ્રયોગ કરે તો તે વચનપ્રયોગ કેવો હોય ? તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે.
