________________
૧૯
યોગસાર પ્રકરણ/પંચમ પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧૦-૧૧ શ્લોકાર્ધ :
જેઓ સર્વ કાર્યોમાં સિદ્ધિને આપનાર એવા ઔચિત્યને જાણે છે અને જેઓ સર્વનું પ્રિય કરનારા છે તેમનુષ્યો જનમાં=લોકસમુદાયમાં, વિરલા છે. II૧૦|| ભાવાર્થ ઃ
જે મુનિઓ સર્વ કાર્યોમાં સિદ્ધિને દેનારું એવું મોક્ષને પ્રાપ્ત કરાવનારું એવું, ઔચિત્ય જાણે છે તેઓ પ્રતિક્ષણ મોહનું ઉન્મેલન થાય તે પ્રકારે સંયમનાં સર્વ કૃત્યો કરે છે. આથી જ આવા મહાત્મા સંયમવૃદ્ધિનું કોઈ પ્રયોજન ન હોય ત્યારે કાયાની ચેષ્ટા પણ કરતા નથી. પરંતુ સ્થિર, ઉચિત આસનમાં બેસીને આત્માને સતત શાસ્ત્રવચનથી ભાવિત કરે છે અને પોતાના સંયમવૃદ્ધિના પ્રયોજન અર્થે ભિક્ષાટનાદિ કોઈ પ્રવૃત્તિ કરે ત્યારે પણ કંટકાકીર્ણ ભૂમિમાં ગમનની જેમ યતનાપૂર્વક ચેષ્ટા કરે છે અને લેશ પણ મોહવૃદ્ધિનું કારણ ન બને તેવા દઢ વ્યાપારપૂર્વક ભિક્ષાગ્રહણ આદિની સર્વ પ્રવૃત્તિ કરે છે. આવા ઉત્તમ જીવો સાથે સંસારી જીવો મોહને વશ ક્યારેક અનુચિત પ્રવૃત્તિઓ કરે, તોપણ આ મહાત્માઓ તે અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરનારા જીવો પ્રત્યે દ્વેષ કરતા નથી, પરંતુ કોઈ પણ પ્રકારે તેઓનું પ્રિય થતું હોય તો તે પ્રમાણે પ્રયત્ન કરે છે અને અયોગ્ય જીવ જણાય તો ઉપેક્ષા કરે છે. પરંતુ કોઈ અનુચિત પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. આવા મહાત્માઓ જગતમાં વિરલા હોય છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે, મોહને પરવશ પ્રવૃત્તિ તે અનુચિત પ્રવૃત્તિ કહેવાય અને મોહના ઉમૂલનને અનુકૂળ જે ઉચિત વ્યાપાર હોય તે ઉચિત પ્રવૃત્તિ કહેવાય અને જેઓ સર્વ કાર્યમાં આવું ઔચિત્ય સેવે છે, તેઓ તે ઔચિત્યના બળથી જ મોહનો નાશ કરીને સિદ્ધિને પામે છે. માટે ઔચિત્યને, સિદ્ધિ દેનાર કહેલ છે. ll૧ના આવતરણિકા -
યોગમાર્ગમાં ઔચિત્ય જ અતિકલ્યાણનું કારણ છે, તે દઢ કરવા અર્થે કહે છે –
