________________
યોગસાર પ્રકરણ/દ્વિતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૩
ભાવાર્થ:
મુનિઓ ચિત્તને તત્ત્વથી ભાવિત કરીને અમુક ભૂમિકાના શાંતરસને વહન કરનારા હોય છે અને તે શાંતરસવાળું ચિત્ત જે ભૂમિકાના અનુષ્ઠાનને ઉચિત હોય તે ભૂમિકાના અનુષ્ઠાનનું સેવન કરીને મુનિ વિશિષ્ટ-વિશિષ્ટતર સામ્યભાવને પ્રગટ કરે છે અને તેવા મુનિ જાણે છે કે ઇન્દ્રિયો પર સંયમ ન રાખવામાં આવે તો આ ઇન્દ્રિયો પોતપોતાના વિષય સાથે સંપર્ક પામી તે તે પ્રકારના રાગાદિ ભાવોની જ વૃદ્ધિ ક૨શે. તેથી સ્વ ભૂમિકા અનુસાર જે પ્રકારે ઇન્દ્રિયોનો સંયમ શક્ય હોય તે પ્રકારે ક્લેશને કરનારી એવી ઇન્દ્રિયોનો રોધ કરે છે અને તેના દ્વારા ઉત્તરોત્તર સામ્યભાવને પામીને તે ઇન્દ્રિયને તે પ્રકારે વિષયોથી વિમુખ કરે છે. આ રીતે વિમુખ કરાયેલી ઇન્દ્રિયોને પછી વિષયોની સન્મુખ લઈ જવામાં આવે તોપણ તે વિષયો સાથે સંશ્લેષને પામતી નથી. જેમ માંસાહ૨ના ત્યાગથી ભાવિત મતિવાળા જીવોને માંસાહાર દર્શનથી પણ માંસ ખાવાનો પરિણામ થતો નથી. વળી, જેઓ તે પ્રકારના બોધને પામ્યા નથી અને ચિત્તમાં વિષયો પ્રત્યેનું આકર્ષણ પડેલું છે, ચિત્ત સામ્યભાવને અભિમુખ થતું નથી અને દૃઢ યત્નથી ક્લિષ્ટ એવી ઇન્દ્રિયોનો રોધ કરે છે તો તે રોધથી તત્કાલ વિષયો સાથે ઇન્દ્રિયોનો સંપર્ક નહિ હોવાથી ઇન્દ્રિયકૃત રાગાદિ ભાવો થતા નથી તોપણ ઇન્દ્રિયોની વિષયો વિષયક ઉત્સુકતા પણ જતી નથી. તેથી તેઓની ક્લિષ્ટ ઇન્દ્રિયોનો રોધ નિષ્ફળ છે.
.
૮૧
આ કારણથી જ વિવેકી શ્રાવકો જે ભૂમિકાની પોતાની ચિત્તની ઉપશાંતતા હોય તે ભૂમિકાને અનુરૂપ વિષયોનો ત્યાગ કરીને ચિત્તને વિષયોથી વિમુખ રાખે છે અને જે ભૂમિકાનું ચિત્ત ઉપશાંત નથી તે ભૂમિકાના વિષયો ક્યારેક ઉત્થિત થાય અને યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિમાં વ્યાઘાતક બને તેમ જણાય તો ભોગ ભોગવીને પણ તે વૃત્તિને શાંત કરે છે. અને સ્વ સ્વ ભૂમિકા અનુસાર ઉત્તરોત્તરના ઇન્દ્રિયના સંયમ માટે ઉદ્યમ કરે છે. આ રીતે ક્રમે કરીને ઇન્દ્રિયના રોધ દ્વારા સામ્યભાવની વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરે છે.
વળી, જેઓની ઇન્દ્રિયો ઉચિત સામ્યભાવને અભિમુખ થઈ નથી તેવા જીવો
