________________
૧૨૪
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧૯ શ્લોક :
श्रुतश्रामण्ययोगानां प्रपञ्चः साम्यहेतवे ।
तथापि तत्त्वतस्तस्माज्जनोयं प्लवते बहिः ।।१९।। શ્લોકાર્ચ -
તત્વથી શ્રત અને શ્રામસ્ય યોગોનો પ્રપંચ=વિસ્તાર, સામ્યભાવના હેતુ માટે છે તોપણ તેનાથી શ્રુતશ્રામણ્યના યોગોથી, આ જીવ બાહ્ય પ્લવન પામે છે=બાહ્ય પ્રવૃત્તિ માત્રમાં સંતોષ માને છે. ll૧૯ll ભાવાર્થ -
ભગવાનનું શાસન શ્રત અને ચારિત્ર ધર્મરૂપ છે અને ચારિત્રની પ્રાપ્તિના ઉપાયરૂપે જ શ્રુતઅધ્યયનની અને ચારિત્રાચારની ક્રિયા વિસ્તારથી બતાવવામાં આવે છે. કલ્યાણના અર્થી જીવો તે શ્રુત અને ચારિત્રના યોગોનું સેવન પણ કરે છે પરંતુ પરમાર્થથી તે સર્વનું પ્રયોજન શું છે તેનો બોધ નહીં હોવાથી તે યોગોને તેઓ સફલ કરી શકતા નથી. તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે શાસ્ત્રમાં શ્રુત અને ચારિત્રની આચરણાનો જે વિસ્તાર છે તે સર્વનું પરમાર્થથી પ્રયોજન સામ્યભાવની પ્રાપ્તિ છે છતાં પણ અજ્ઞાનને કે પ્રમાદને વશ શ્રુત અને ચારિત્રના યોગોથી આ જન યોગમાર્ગમાં યત્ન કરનાર પુરુષ, બહારથી હવન પામે છે અર્થાત્ બાહ્ય યોગોને સેવીને સંતોષ માને છે. પરંતુ તે યોગો દ્વારા સામ્યભાવમાં કઈ રીતે જવું તે વિષયમાં પ્રાયઃ જીવો દિગ્બોહવાળા હોય છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે ભગવાનનું શ્રતરૂપી શાસ્ત્રવચન બહિદુનિયાના ઉચ્છેદપૂર્વક અંતરંગ સ્વસ્થતાની દિશાને બતાવનારું છે અને શ્રુતથી નિયંત્રિત સર્વ આચરણાઓ તે-તે ભૂમિકાના સામ્યભાવની હેતુ છે. તેથી સામ્યભાવના પરમાર્થને જાણીને કોઈ મહાત્મા વિચારે કે જગતનાં સર્વ ભાવો પ્રત્યે સમભાવનો પરિણામ સાક્ષાત્ દુષ્કર છે, તોપણ શ્રુતનાં વચનાનુસાર સમભાવના પરિણામને ઉલ્લસિત કરવાનો સંકલ્પ કરીને તેના મર્મનો બોધ થાય તે પ્રમાણે કોઈ મહાત્મા શ્રુત-અધ્યયનની ક્રિયા કરે તો શ્રુતનાં સર્વ વચનો તેને સામ્યભાવના ઉપાયની જ વિશેષ દિશા બતાવનારાં બને છે. અને સંયમની કોઈ પણ આચરણાઓ
