________________
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૧૯-૨૦
૧૫
શ્રુતથી નિયંત્રિત કરવામાં આવે તો તે આચરણા સામ્યભાવને અનુકૂળ વીર્યને ઉલ્લસિત કરે છે. જેમ કોઈ યોગ્ય જીવ પોતાના તથાભવ્યત્વના પરિપાક અર્થે ચતુઃશરણગમન, દુષ્કૃતગહ અને સુકૃત અનુમોદના કરે ત્યારે ચતુઃશરણગમન કાલમાં અરિહંત, સિદ્ધ અને સુસાધુઓ પ્રત્યે વધતો જતો બહુમાનભાવ સામ્યભાવને અભિમુખ પરિણામ બને છે; કેમ કે અરિહંત પ્રત્યેનો, સિદ્ધ પ્રત્યેનો, બહુમાનભાવ સંપૂર્ણ શુદ્ધ અવસ્થા પ્રત્યેનો બહુમાનભાવ હોવાથી તે પરિણામ સામ્યભાવને ઉલ્લસિત કરે છે. સાધુ પ્રત્યેનો બહુમાનભાવ સામ્યભાવના પ્રકર્ષવાળા યોગીઓ પ્રત્યેના બહુમાનભાવવાળો હોવાથી સામ્યભાવને અભિમુખ પરિણામ બને છે. શ્રુતનાં સર્વવચનો સંસારથી પર અવસ્થા તરફ લઈ જનાર હોવાથી શ્રુત પ્રત્યેનો બહુમાનભાવ પણ સામ્યભાવને ઉલ્લસિત કરે છે. એટલું જ નહીં પણ દુષ્કૃતની ગર્ષાથી પણ, સામ્યભાવથી વિપરીત એવાં અસામ્યભાવથી થયેલાં દુષ્કૃતોથી જીવને વિમુખ કરે છે. તેથી ઉપયોગપૂર્વક કરાયેલી દુષ્કૃતગહ પણ સામ્યભાવને અભિમુખ જીવનું વીર્ય ઉલ્લસિત કરે છે. અને જગતમાં જે કાંઈ સુકૃતો છે તે સર્વ સામ્યભાવની પૂર્વભૂમિકારૂપ, સામ્યભાવના સેવન સ્વરૂપ કે સામ્યભાવના પ્રકર્ષ સ્વરૂપ છે. તેથી સુકૃતની અનુમોદનાથી થયેલો સુકૃત પ્રત્યેનો જીવનો પક્ષપાત પણ સામ્યભાવ તરફ જનારો પરિણામ બને છે. આમ છતાં આ જીવ સર્વધર્મ અનુષ્ઠાન દ્વારા પણ તે પ્રકારનો અંતરંગ વ્યાપાર કરતો નથી અને માત્ર બાહ્ય ધર્મક્રિયાથી સંતોષ માને છે. તેથી તે ક્રિયા સફળ થતી નથી. માટે શ્રુત અને ચારિત્રની ક્રિયાનાં ફળના અર્થીએ સામ્યભાવનું લક્ષ્ય કરીને ક્રિયામાં યત્ન કરવો જોઈએ તે પ્રકારનો પ્રસ્તુત શ્લોકનો ઉપદેશ છે. II૧૯લા અવતરણિકા :
C
ધર્મના ક્ષેત્રમાં આવેલા જીવો પણ બાહ્ય સંયોગોની વિષમતામાં તે વિષમતા દૂર થાય તેની ચિંતા કરે છે. પરંતુ પોતાને સ્વાધીન એવા સામ્યભાવમાં યત્ન કરતા નથી. તેના ત્યાગનો ઉપદેશ આપે છે
શ્લોક ઃ
स्वाधीनं स्वं परित्यज्य विषमं दोषमन्दिरम् ।
સ્વાથીન પર મૂઢ! સમીનું વિમાપ્રઃ? ।।૨૦।।
-
