________________
યોગસાર પ્રકરણ/ચતુર્થ પ્રસ્તાવ,શ્લોક-૮-૯ વિષયો આલના પમાડે તેવા છે. કષાયો અતિ દુસ્સહ છે યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત મહાત્મા માટે વિષય કરતાં પણ કષાયો અધિક ખલનાનાં કારણો છે અને પરિષહ અને ઉપસર્ગો અધિક દુસહ દુસ્સહ છે. અર્થાત્ ભાવથી યોગમાર્ગમાં પ્રસ્થિત મહાત્માઓને પણ અલના પમાડનારા છે અને ચિતના નિગ્રહને કરનાર કોઈક મુનિવર વિના ત્રણે જગતના એક મલ્લ એવા “કામ” ઉપર કોના વડે વિજય કરાય ? અર્થાત્ મુનિવર જ વિષયો આદિ સર્વનો વિજય કરી શકે છે. II૮-૯ll
ભાવાર્થ -
સંસારથી ભય પામેલા, કલ્યાણ અર્થે સંયમને ધારણ કરનારા અને સંયમની બાહ્ય આચરણાઓ કરનારા એવા મુનિને માટે પણ વિષય દુસ્સહ છે; કેમ કે વિષયો અનાદિથી જીવને પરિચિત છે. તેથી સ્વસંસ્કારને વશ ઇન્દ્રિયો તે-તે વિષયને ગ્રહણ કરીને તે-તે પ્રકારના ઇષ્ટ-અનિષ્ટના ભાવો કરે છે. પરંતુ વિષયોથી ઇન્દ્રિયોને સંવૃત્ત કરીને જિનવચનના દઢ અવલંબનથી મોહને જીતવા માટે સાધુ વેશધારી પણ પ્રયત્ન કરી શકતા નથી. તેથી પાંચ ઇન્દ્રિયોના ત્રેવીસ વિષયો શત્રુનો નાશ કરવા માટે ઉદ્યત એવા મહાત્માઓને શિથિલ કરે છે. માટે તે મહાત્મા માટે તેઓનો પ્રતિકાર દુષ્કર છે.
હવે, કદાચ કોઈ મહાત્મા સંયમગ્રહણ કર્યા પછી કાંઈક ભાવિતમતિને કારણે ઇન્દ્રિયોને વિષયોથી દૂર રાખીને સદા સ્વાધ્યાય આદિમાં રત રહે તો તેવા પણ મહાત્માને કષાયો અતિદુર્જય છે. આથી જ ઇન્દ્રિયોના વિષયોથી સંવૃત્ત થયેલા પણ તે મહાત્મા તપ કરતા હોય અને લોકો “તપસ્વી” કહે તો તેમને અભિમાન થાય છે કે “હુતપસ્વી છું” - કોઈ તે મહાત્માને કોઈક ક્ષતિ બતાવે તો તે મહાત્મા ઇષ પ્રજ્વલિત બને છે. તેથી જે મહાત્માઓ ઇન્દ્રિયોને સંવૃત્ત કરીને આત્માને સંયમની પ્રવૃત્તિમાં પ્રવર્તાવે છે. તે મહાત્મા માટે પણ કષાય દુર્જય બને છે. તેથી કષાય અતિ દુસહ છે.
વળી, કોઈ મહાત્મા વિષયોથી પરાક્ષુખ થઈ કષાયોનું નિયંત્રણ કરીને જિનવચનાનુસાર દઢ ઉદ્યમ કરનારા હોય તેવા મહાત્માને પણ અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ પરિષહ-ઉપસર્ગ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે મોહના ઉમૂલન માટેનો અંતરંગ
