________________
૧૩૭
યોગસાર પ્રકરણ/તૃતીય પ્રસ્તાવ/બ્લોક-૨૭ ભાવાર્થ :
પૂર્વશ્લોકમાં કહ્યું કે, જગન્નાથ, સદ્ગુરુ અને પોતાનો આત્મા તોષણીય છે. અન્ય જીવોના તોષ વડે શું? તેથી હવે જગન્નાથ આદિ ત્રણથી અન્ય જીવો કેવા છે તે બતાવવા કહે છે.
સંસારી જીવો કષાયથી આક્રાંત મતિવાળા છે, વિષયોમાં પ્રવૃત્તિ કરીને આનંદ લેવાની વૃત્તિવાળા અને બાહ્ય પદાર્થોને જોવાની બુદ્ધિવાળા છે. પરંતુ કષાય-વિષયથી પર નિરાકુલ એવી પોતાની ચેતના કેવી છે અને તે ચેતનાનું હિત શેમાં છે તેના વિષયમાં કોઈ વિચાર કરનારા નથી. એવા જીવોને પોતાના કષાયોની પુષ્ટિ થાય કે પોતાના ઇષ્ટ વિષયની પ્રાપ્તિ થાય તેમાં જ તોષ હોય છે અને પોતાને અભિમત કષાયની અપુષ્ટિમાં કે પોતાને અભિમત વિષયની પ્રાપ્તિમાં વ્યાઘાત કરનારા પ્રત્યે રોષ થાય છે. આથી જ માનના અર્થી જીવોને કોઈ ઉચિત માન ન આપે તો રોષ થાય છે. તેવા જીવોના તોષથી પોતાને શું પ્રયોજન છે કે પોતાના પ્રયત્ન વગર કોઈ નિમિત્તને પામીને તેવા જીવોને રોષ થતો હોય તો પણ પોતાને શું પ્રયોજન છે. તેથી તેવા જીવોના તોષ અને રોષથી શું? અર્થાત્ તેવા જીવો પોતાનાથી ત્યારે તોષ પામે કે તેઓને અભિમત એવા કષાયોની પુષ્ટિ થાય અને તેવા જીવો પોતાને અભિમત એવા કષાયોની પુષ્ટિ ન થાય ત્યારે રોષ પામે છે. તેથી તેવા જીવોના તોષ-રોષ સાથે મહાત્માને કોઈ પ્રયોજન નથી.
વળી, તેવા જીવોની કોઈ પ્રવૃત્તિ જોઈને પણ મહાત્માને તેઓમાં તોષ કે રોષથી કોઈ પ્રયોજન નથી; કેમ કે મહાત્માને તો જિનવચનાનુસાર પ્રવૃત્તિ થાય તેમાં જ તોષ હોય છે અને જિનવચનથી વિપરીત પ્રવૃત્તિમાં જ રોષ હોય છે. પરંતુ કર્મને વશ જીવો આ રીતે વિષય-કષાયથી આક્રાંત મતિવાળા હોય, તેઓમાં તોષ કરવાથી તેઓની પ્રવૃત્તિની અનુમોદના પ્રાપ્ત થાય અને તેઓના તે વર્તન પ્રત્યે દ્વેષ કરવાથી ચિત્તમાં કાલુષ્યની પ્રાપ્તિ થાય માટે મહાત્માએ તેવા જીવો પ્રત્યે ઉપેક્ષા કરવી જ ઉચિત છે. રણા
