Ashtak Prakaran

Author(s): Rajshekharsuri
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 273

અષ્ટક પ્રકરણ
ર૬૮
૨૪-પુણ્યાનુબંધિપુણ્યાદિચતુર્ભગી અષ્ટક
આવા સત્ય આગમથી.
જ્ઞાનવૃદ્ધોથી સારી રીતે ઉપાસના કરાયેલા શ્રુતસ્થવિરોથી. ક્યાંય કોઇ દેશમાં, કોઇ કાળમાં, કે કોઇ પાત્રમાં.
અહીં તાત્પર્યાર્થ આ છે– (૧) ચિત્તવિશુદ્ધિથી પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધાય છે. (૨) ચિત્તવિશુદ્ધિ સત્ય આગમથી=સત્ય આગમના બોધથી થાય છે. (૩) સત્ય આગમનો બોધ જ્ઞાનવૃદ્ધોથી થાય છે. આમ જ્ઞાનવૃદ્ધોથી સત્ય આગમનો બોધ. સત્ય આગમના બોધથી ચિત્તવિશુદ્ધિ. ચિત્તવિશુદ્ધિથી પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ.
જો કે કાળ-સ્વભાવ-નિયતિ-કર્મ-પુરુષાર્થ એ પાંચ કારણોથી સર્વ કાર્યો થાય છે, તો પણ ચિત્તવિશુદ્ધિનું આંતરિક કારણ કર્મક્ષયોપશમ છે. અને કર્મક્ષયોપશમમાં જ્ઞાનવૃદ્ધોનો સંપર્ક મુખ્ય કારણ છે. આથી સત્ય આગમથી વિશુદ્ધચિત્ત જ્ઞાનવૃદ્ધોથી થાય છે એમ કહ્યું છે. (૬)
यदि विशुद्धं चित्तं न भवति तदा किं स्यादित्याहचित्तरत्नमसंक्लिष्ट-मान्तरं धनमुच्यते । यस्य तन्मुषितं दोषै-स्तस्य शिष्टा विपत्तयः ॥७॥
वृत्ति:- चित्तं मनस्तद्रत्नमिव 'चित्तरत्न' निर्मलस्वभावत्वोपाधिजनितविकारत्वादिसाधर्म्यात्, 'असंक्लिष्टं' रागादिसंक्लेशवर्जितम्, 'आन्तरं' आध्यात्मिकम्, 'धनं' वसु, 'उच्यते' अभिधीयते, 'यस्य' देहिनः, 'तत्' चित्तरत्नम्, 'मुषितं' अपहृतम्, 'दोषैः' रागादिभिः 'तस्य' देहिनः, 'शिष्टा' उद्धरिताः, 'विपत्तयो' व्यसनानि, असंक्लिष्टचित्तरलाभावे हि हर्षविषादादिरूपाः कुगतिगमनरूपा वा विपद एवावशिष्यन्त इति ॥७॥ ___अन्ये तु अमुं श्लोकं न पठन्ति अमुं चास्य स्थाने पठन्ति । आगमविशुद्धं चित्तं ज्ञानवृद्धेभ्यः सकाशादुपजायत इत्युक्तं तत्रेदं किं सदुत्पद्यते, असद्वा, यदि सदिति पक्षः, स न युक्तः, सत उत्पादायोगात्, गगनस्येव, सतोऽप्युत्पादे उत्पादाविरामप्रसङ्गात्, अथासदिति पक्षः, सोऽप्ययुक्तः, सर्वथा असत उत्पादाभावात्, गगनाम्भोरुहस्येवेति, अत्रोत्तरमाह
प्रकृत्या मार्गगामित्वं, सदपि व्यज्यते ध्रुवम् । ज्ञानवृद्धप्रसादेन, वृद्धिं चाप्नोत्यनुत्तराम् ॥७॥
वृत्तिः- अस्य व्याख्या-'प्रकृत्या' स्वभावेन, 'मार्गगामित्वं' आगमविशुद्धत्वं, चेतस इति गम्यते, 'सदपि' क्वचिद्विद्यमानमपि, अपिशव्दात् व्यक्तितः अविद्यमानमपि, अनेनैकान्तसत्त्वासत्त्वपक्षोक्तदोषः परिहृतो भवति, किमित्याह- 'व्यज्यते' व्यक्तं भवति, 'धुवं' निश्चितम्, अनेन ज्ञानवृद्धप्रसादस्य मार्गगामित्वव्यञ्जकत्वं प्रत्यव्यभिचारिकारणतामाह, केनाभिव्यज्यत इत्याह- ज्ञानेन बोधेन वृद्धा महान्तो ज्ञानं वा