________________
એ બંધથી દૂર રહેવા સમગ્ર શક્તિનો ઉપયોગ કરવાનું ખૂબ જ આવશ્યક છે. યથાશક્તિ પદનો ગ્રંથકારશ્રીએ જણાવેલો અર્થ યોગના અર્થીઓએ કોઇ પણ રીતે ભૂલવો નહિ જો ઇએ. ખાવા-પીવાદિની દરેક પ્રવૃત્તિમાં આપણે જે રીતે શક્તિનો ઉપયોગ કરીએ છીએ તે રીતે જ આચારાંગાદિ ઉત્તમૠતના ગ્રંથોમાં જણાવેલા વિહિત કે અવિહિત અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરવી જોઇએ. અર્થાત્ સમગ્ર શક્તિથી એ પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિ કરવી જોઇએ. આ પાંચમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. //પી
* * *
સો હાથની જગ્યામાં લોહી, માંસ, હાડકાં વગેરે પડ્યાં હોય એવા સ્થાનમાં શુશ્રુષાદિની પ્રવૃત્તિ ન થાય. શુદ્ધ સ્થાનમાં પણ તેની પ્રમાર્જનાદિ કરવી જોઇએ. વિનય-બહુમાનાદિપૂર્વક શુશ્રુષાદિ વિહિત છે. અનાદિકાળથી અર્થ-કામાદિ શાસ્ત્રોમાં શુશ્રુષાદિ ગુણો આપણને આત્મસાત થયેલા છે. શુશ્રુષાદિ ગુણો નવા નથી. માત્ર એનો વિષય બદલવાનો છે. આચારાંગ વગેરે ધર્મશાસ્ત્રો શુશ્રુષાદિના વિષય હોય તો જ શુશ્રુષાદિ ગુણો યોગના અંગ બને છે. અર્થકામાદિના વિષયમાં શુશ્રુષાદિ હોય તો તે યોગનાં અંગ બનતાં નથી, પરંતુ યોગના બાધક બને છે.
શુશ્રુષાદિના પ્રભાવે ધર્મશાસ્ત્રપ્રતિપાદિત [જણાવેલ તત્ત્વનો અભિનિવેશ પ્રાપ્ત થયા પછી વિવેકપૂર્વક આચારાંગાદિ ઉત્તમૠત-શાસ્ત્રમાં જણાવેલ વિધિ અને નિષેધના વિષયમાં શક્તિનું ઉલ્લંઘન કર્યા વિના અનુક્રમે કરવા અને નહિ કરવાનું જે ક્રિયાસ્વરૂપ અનુષ્ઠાન છે, તે યોગનું અંગ છે. તત્ત્વનો તેમ જ અંતત્ત્વનો ચોક્કસ નિર્ણય થયા પછી હેય અને ઉપાદેયનો નિર્મળ વિવેક પ્રગટે છે. આવા વિવેકને લઇને તે તે મુમુક્ષુ આત્માઓ શક્તિ મુજબ આચારાંગાદિ ઉત્તમ શ્રુતગ્રંથોમાં ફરમાવ્યા મુજબ વિહિતમાં પ્રવૃત્ત બને છે અને નિષેધના વિષયથી નિવૃત્ત બને છે. ગ્રંથકાર પરમર્ષિએ યથાશક્તિ પદનો અર્થ ‘શક્તિનું ઉલ્લંઘન કર્યા વિના’ - આવો કર્યો છે. યોગના અર્થીએ એ સર્વથા યાદ રાખવા જેવો છે. વર્તમાનમાં લગભગ યથાશક્તિનો અર્થ ‘શક્તિ મુજબ’ કરાય છે. પરંતુ આવો અર્થ કરવાથી સમગ્ર શક્તિનો ઉપયોગ કરવાનું સમજાતું નથી. પરમપદની પ્રાપ્તિ માટે મળેલી સમગ્ર શક્તિને કામે લગાડ્યા વિના ચાલે એવું નથી. શક્તિ ઉપરાંત કાર્ય ન કરીએ – એ બરાબર છે, શક્તિ છુપાવીને કાર્ય કરવાનું કોઇ પણ રીતે ઉચિત નથી. ‘શક્તિ મુજબ” – આ પ્રમાણે અર્થ કરતી વખતે સમગ્ર શક્તિનો ઉપયોગ કરવાનો ભાવ વર્તાતો નથી. એ ભાવ; “શક્તિનો અનુલ્લંઘનથી’ - આ પ્રમાણે અર્થ કરવાથી ખૂબ જ સ્પષ્ટપણે પ્રતીત થાય છે. મળેલી સમગ્ર શક્તિનો ઉપયોગ ન કરીએ તો વીર્યાચારનું પાલન ન થાય; અને તેથી વીઆંતરાયકર્મનો બંધ થાય. ( શ શ . શ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૬ જી જી જ છે
ગુરુવિનય અને શુશ્રુષા વગેરે નિશ્ચયનયપ્રસિદ્ધ યોગનાં કારણ હોવાથી યોગ છે – એ જણાવીને છઠ્ઠી ગાથાથી ગુરુવિનયાદિસ્વરૂપ વ્યવહારનયપ્રસિદ્ધ યોગ; નિશ્ચયનયપ્રસિદ્ધ યોગનાં અંગ-કારણ કઇ રીતે બને છે - આ શંકાનું સમાધાન કરાય છે
एत्तो च्चिय कालेणं णियमा सिद्धी पगिट्ठरूवाणं । सण्णाणाईण तहा जायइ अणुबंधभावेण ॥६॥
આ ગુરુવિનયાદિથી કાળે કરી ચોક્કસ જ પ્રકૃષ્ણસ્વરૂપવાળા સજ્જ્ઞાન, સદર્શન અને સંચારિત્રની અનુબંધયુક્ત સિદ્ધિ થાય છે – આ પ્રમાણે છઠ્ઠી ગાથાનો અક્ષરાર્થ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ગુરુભગવંતનો વિનય અને શુક્રૂષા, શ્રવણ વગેરેથી જેમ જેમ કાળ જતો જાય તેમ તેમ ક્ષાયિકભાવનાં સજૂજ્ઞાનાદિ સ્વરૂપ પ્રકૃષ્ટ યોગની સિદ્ધિ નિશ્ચિત જ થાય છે. કારણ કે ગુરુવિનયાદિ તેવા પ્રકારની યોગની સિદ્ધિનાં અવંધ્ય (ચોક્કસ ફળને આપનાર) કારણ છે, પ્રયોજક નથી. પ્રયોજક હોય તો તે કાર્ય કરે જ – એવું ન બને. પરંતુ અવંધ્ય કારણ તો કાર્યને કર્યા વિના ન રહે. ક્ષયોપશમભાવના આત્મગુણો અંતે ક્ષાવિકભાવમાં પરિણમે છે. ધર્મની પ્રારંભ અવસ્થામાં ક્ષયોપશમ મંદ હોવા છતાં તેનો
િ
યોગશતક - એક પરિશીલન : ૧૭ છે
આ
