________________
નિમિત્તશુદ્ધિ છે પ્રધાન જેમાં એવો વંદનાદિ વિધિ જાણવો. આ નિમિત્તશુદ્ધિ સારી રીતે વિચારવી જોઇએ. અન્યથા એની અપેક્ષા કરવામાં ન આવે તો વિધિનું પાલન નહિ થાય - આ પ્રમાણે તેંતાળીસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. આશય એ છે કે ત્રાજવાના દંડના મધ્યભાગને ગ્રહણ કરવાથી એની બંને બાજુના પલ્લાનું ગ્રહણ થાય છે; એ રીતે (તુલાદંડમધ્યભાગગ્રહણન્યાયે) અહીં વંદનાદિ વિધિથી પૂર્વ અને ઉત્તરવિધિનું ગ્રહણ થાય છે. તેથી પૂર્વવિધ્વંતર્ગત (ચૈત્યવંદનની પૂર્વેનો) ક્ષેત્રશુદ્ધિ, તસંસ્કાર અને શ્રીજિનપૂજા સ્વરૂપ વિધિનું ગ્રહણ સમજી લેવું જોઇએ અને ઉત્તરવિધિસ્વરૂપે ચૈત્યવંદન, ગુરુવંદન અને કાયોત્સર્ગ વગેરે વિધિનું ગ્રહણ કરવું. ભાવાર્થ એ છે કે અણુવ્રતાદિનો જયારે સ્વીકાર કરવાનો હોય ત્યારે પૂ. ગુરુદેવશ્રીની પાસે જે ભૂમિમાં વ્રતો ગ્રહણ કરવાનાં છે તે શેલડી કે આમ વનાદિ ક્ષેત્રની ભૂમિને તેમાં અસ્થિ વગેરે ન હોય તેની કાળજી રાખીને શુદ્ધ બનાવવી. પછી સુગંધી જલ, પુષ્પ કે ધૂપ વગેરેનો ઉપચાર કરી ક્ષેત્રસંસ્કાર કરવા. ત્યાર બાદ પરમાત્માના પરમતારક બિબની પૂજા કરવી. વંદનાદિ પૂર્વવિધિથી ક્ષેત્રશુદ્ધિ વગેરે વિધિનું ગ્રહણ કર્યું છે અને વંદનાદિ પછીના વિધિથી ચૈત્યવંદન, ગુરુવંદન અને કાઉસ્સગ્ગ વગેરેનું ગ્રહણ કર્યું છે. સામાન્ય રીતે અહીં વંદનાદિવિધિથી સમગ્ર નાણની વિધિનો સંગ્રહ કર્યો છે.
આ વિધિ પણ નિમિત્તના પ્રાધાન્યથી કરવો. સ્વશરીરાદિસંબંધી અને પરશરીરાદિસંબંધી નિમિત્તો છે. શરીરનાં અંગાદિનું સ્ફરવું વગેરે કાયિક નિમિત્તો છે. મધુરાદિ સ્વરો વગેરે વાચિક નિમિત્તો છે અને શુભ લેશ્યાદિ માનસિક નિમિત્તો છે. તે સ્વ અને પર સંબંધી - એમ બે પ્રકારના છે. ભાવિ ઇષ્ટ અને અનિષ્ટનાં એ નિમિત્તો સૂચક હોવાથી એની શુદ્ધિ અપેક્ષણીય છે. આથી જ મૂળગાથામાં ન આવેવિકવચથ્વી... ઇત્યાદિ જણાવ્યું છે. નિમિત્તની અપેક્ષા ન કરીએ અને ઉપેક્ષા કરીએ તો વંદનાદિ વિધિ નહિ થાય. કારણ કે એથી ‘નિમિત્તની શુદ્ધિની અપેક્ષા કરવી જોઇએ” – આવી આજ્ઞાની વિરાધના થાય છે. આજ્ઞાની આરાધનામાં વિધિ
યોગશતક - એક પરિશીલન ૮૨ જીરું
સચવાય છે... આ બધું અહીં સંક્ષેપથી જ જણાવ્યું છે. વિશેષથી જાણવાની ઇચ્છાવાળાએ બીજા વિશેષ ગ્રંથના અનુસારે એ જાણવું.
નિમિત્તશુદ્ધિસાપેક્ષ વંદનાદિ વિધિપૂર્વક વ્રતાદિનો સ્વીકાર; લોકવ્યવહારની જેમ જેમ-તેમ કરવામાં આવે તો તે સ્વીકાર, સ્વીકાર નથી રહેતો. પરંતુ શાસ્ત્રાનુસરણથી જ તે સ્વીકાર સ્વીકાર રહે છે. તેથી શાસનું જ અનુસરણ કરવું જોઇએ. અન્યથા શારાનું અનુસરણ કરવામાં ન આવે તો પ્રત્યાય-અનિષ્ટની પ્રાપ્તિ થશે. આથી અન્ય ગ્રંથોમાં પણ કહ્યું છે કે -
ઉપદેશ વિના પણ અર્થ અને કામની પ્રત્યે લોકો હોશિયાર છે. ધર્મ તો શાસ્ત્ર વિના થતો નથી, તેથી શાસ્ત્ર પ્રત્યે આદરવાળા બનવું જોઈએ.’
અર્થ અને કામના વિષયમાં કોઇ પણ વિધાન ન કરીએ તોપણ બહુ બહુ તો લોકોને અર્થનો અભાવ થશે. પરંતુ ધર્મના વિષયમાં વિધાન કરવામાં નહિ આવે તો રોગની ચિકિત્સાની જેમ મહાન અનર્થ થશે. રોગની ચિકિત્સા કરવામાં નહિ આવે તો જેમ આરોગ્ય બગડતું જાય છે તેમ ધર્મના અવિધાનથી અનર્થની પ્રાપ્તિ થયા જ કરશે.”
“અજ્ઞાનરૂપ અંધકારથી વ્યાપ્ત એવા આ લોકમાં શાશનો આલોક-પ્રકાશ જ પ્રવર્તક છે. તેથી ધર્મ માટે શાસોમાં જ પ્રયત્નશીલ સદૈવ રહેવું જોઇએ.”
શાસ્ત્ર ચિંતામણિસમાન છે. શાસ શ્રેષ્ઠ કલ્પવૃક્ષ જેવું છે. શાસ્ત્ર દશેય દિશામાં ફરનારી ચક્ષુ છે અને શાસ્ત્ર ધર્મનું સાધન છે.”
“જેને આ શાસ્ત્ર પ્રત્યે ભક્તિ નથી, તેની ધર્મક્રિયા પણ અંધ માણસોની જોવાની ક્રિયા જેવી કર્મસ્વરૂપ દોષના કારણે અસંતું ફળને આપનારી છે.” ||૪all
જેણે ઉપર જણાવ્યા મુજબ અધિક ગુણસ્થાનકનો સ્વીકાર કર્યો છે, તેને તે ગુણસ્થાનકના નિર્વાહ માટે વિધિ જણાવે છે
उड्डे अहिगगुणेहिं तुल्लगुणेहिं च णिच्च संवासो ।
तग्गुणठाणोचियकिरियपालणासइसमाउत्तो ॥४४॥ # યોગશતક - એક પરિશીલન - ૮૩
૪
