________________
પણ માટીથી વસ્ત્ર નહિ જ થાય. જો તેવા સ્વભાવથી રહિત પણ, તેવા સ્વભાવે પરિણામ પામશે તો માટીથી પણ વસ્રની ઉત્પત્તિ માનવી પડશે – એ સ્પષ્ટ છે.
ઉપર જણાવેલા જીવ અને પુદ્ગલના અનુક્રમે ગ્રાહક અને ગ્રાહ્ય સ્વભાવનો અપગમ-વિરહ થવાના કારણે જ નિવૃત્તપ્રકૃત્યધિકારત્વના યોગે યોગમાર્ગની યોગ્યતા આત્મામાં સંગત બને છે, અન્યથા તેવા પ્રકારનો સ્વભાવ અને તેનો અપગમ વગેરે ન માનીએ તો બંધમોક્ષાદિની પારમાર્થિકતા નહિ રહે - આ વાતને સ્પષ્ટ કરતાં અગિયારમી ગાથાની ટીકામાં તત્ત્વમત્ર ભાવાર્થ:... ઇત્યાદિ ગ્રંથ છે. એનો આશય ઉપર જણાવ્યો છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે તે કર્મપરમાણુઓ અનાદિકાળથી જ તે તે રૂપે તે તે આત્માઓ દ્વારા ગ્રહણ થવા યોગ્ય સ્વભાવવાળા છે અને તે તે જીવો પણ તે તે કર્મપરમાણુઓને અનાદિકાળથી ગ્રહણ કરવાના સ્વભાવવાળા છે. તેથી બંનેના તાદેશસ્વભાવના કારણે તે તે પ્રકારના કર્મબંધ અને મોક્ષ વગેરે સંગત થાય છે. અન્યથા બંનેનો તાદેશ સ્વભાવ ન હોય અને તેનો અપગમ પણ ન હોય, તો સંસારી જીવને જેમ સ્વભાવ વિના કર્મબંધ થાય તેમ મુક્ત જીવોને પણ કર્મબંધનો પ્રસંગ આવશે. કારણ કે બંનેના જીવત્વમાં કોઇ જ ફરક નથી. આથી સમજી શકાશે કે જીવ અને કર્મપુદ્ગલ બંનેનો પણ તે તે સ્વભાવ હોય તો જ બંધ અને મોક્ષ વગેરે સંગત છે... ઇત્યાદિ વિચારવું જોઇએ. અહીં ઉપર્યુક્ત વાતથી ‘એક સ્વભાવ જ બંધાદિનો નિયામક છે’ - એમ માની લેવું બરાબર નથી. સ્વભાવની સાથે કાળ, ભવિતવ્યતા, નિમિત્ત વગેરે પણ બંધાદિમાં ઉપયોગી છે. કાલાદિ જ તાદેશ સ્વભાવને કાર્યાન્વિત બનાવે છે. આનો અર્થ એ પણ નથી કે સ્વભાવ જ મુખ્ય છે અને કાલાદિ ગૌણ છે. કારણ કે પરસ્પર એક બીજાને અપેક્ષા-સહકાર આવશ્યક હોવાથી સામગ્રીજન્ય કાર્યની પ્રત્યે કોઇની મુખ્ય ઉપયોગિતા અને કોઇની ગૌણ ઉપયોગિતા - આવી વાત કરી શકાય નહિ. આમ છતાં તે તે કારણની મુખ્યતા કે ગૌણતા વગેરે યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૨૬જ્ર
હું
વ્યવહાર જે રીતે થાય છે તે અપેક્ષાદિનું વર્ણન અન્ય ધર્મસારાદિ ગ્રંથોમાં કર્યું છે. જિજ્ઞાસુઓએ તે તે ગ્રંથોનું પરિશીલન કરવું જોઇએ. ॥૧૧॥
નિવૃત્તપ્રકૃત્યવિકારત્વના કારણે પ્રાપ્ત થનારી પૌત્રમાર્ગની અધિકારિતાનું જ્ઞાન શક્ય નથી, કારણ કે તે અતીન્દ્રિય છે - આવી શંકાનું સમાધાન કરતાં જણાવ્યું છે કે–
एयं पुण णिच्छयओ अइसयणाणी वियाणए णवरं । इयरो वि य लिंगेहिं उवउत्तो तेण भणिएहिं ॥ १२ ॥
યોગમાર્ગની અધિકારિતાને નિશ્ચયથી માત્ર અતિશયવંત જ્ઞાની જાણે છે અને એવા અતિશયજ્ઞાનીને છોડીને બીજાઓ પણ; ઉપયોગવંત બની, અતિશયજ્ઞાનીએ જણાવેલાં યોગમાર્ગના અધિકારીનાં લિંગો-ચિહ્નો વડે જાણે છે. આ પ્રમાણે બારમી ગાથાનો અર્થ છે.
ગાથાર્થ સ્પષ્ટ છે કે - પૂર્વગાથામાં જણાવેલા પ્રકારે પ્રાપ્ત થનારું યોગમાર્ગનું અધિકારિત્વ ચોક્કસપણે માત્ર અતિશયજ્ઞાની એવા કેવલી ભગવંતો કે વિશિષ્ટ શ્રુતધરો વગેરે જાણે છે. આવી અધિકારિતાને જો અતિશયજ્ઞાની જ જાણવાના હોય અને અતિશયરહિત એવા છદ્મસ્થ જો જાણવાના ન હોય તો તે યોગમાર્ગની અધિકારિતાનું વર્ણન અર્થહીન છે’ – એ કહેવું યોગ્ય નથી. કારણ કે અતિશયજ્ઞાનીઓએ યોગમાર્ગની અધિકારીતાને જાણીને એનાં જે લિંગો જણાવ્યાં છે, તે ચિહ્નો(લિંગો)થી અતિશયરહિત એવા છદ્મસ્થો પણ ઉપયોગ રાખે તો જાણી શકે છે. ઉપયોગ ન રાખે તો ન જાણે. માટે અતિશયરહિત પણ ઉપયોગવાળા છદ્મસ્થ જીવો યોગમાર્ગની અધિકારિતાને જાણી શકે એમ હોવાથી તેનું વર્ણન અર્થહીન નથી. ।।૧૨।
યોગશતક - એક પરિશીલન
૨૭ 88888
