________________
હોવાથી અનશનની પ્રવૃત્તિ આત્મઘાતક નથી. અન્યથા એવું માધ્યશ્ય ન હોય અને અનશન કરે તો આગમના વચનના વિરોધના કારણે દોષનો પ્રસંગ છે જ. “આવી રીતે માધ્યસ્થભાવ કેળવાયેલો હોય તો શરીરનો ત્યાગ કરવાની જરૂર નથી, એ તો આયુષ્યકર્મ પૂર્ણ થયે જવાનું છે જ.” આ પ્રમાણે નહિ કહેવું જોઇએ, કારણ કે શરીરના ત્યાગથી જ શરીરમુક્ત બનવાનો આશય પુષ્ટ બને છે. સર્વથા નકામું થયા પછી પણ તેનો ત્યાગ કરવાનો પરિણામ ન જાગે તો શરીરમુક્ત બનવાનો આશય પુષ્ટ બનશે નહિ. તેથી તે શરીરથી મુક્ત બનવાના મજબૂત સંકલ્પ સ્વરૂપ ભાવના અનુરોધથી શરીરના ત્યાગ સ્વરૂપ અનશનમાં કોઈ દોષ નથી... ઇત્યાદિ બરાબર સમજી લેવું જોઇએ. /I૯૮.
વિવાપુ' – આ વચનથી સંપ્રેષણ અર્થમાં વપરાયું છે. તેથી અનાદિસંસારનો અર્થ અતિદીર્ઘ સંસાર આવો કર્યો છે. માત્ર વેશ્યાની પ્રાપ્તિથી આરાધકતા પ્રાપ્ત ન થવાથી એ વેશ્યાઓ આત્માને સંસારમાં મોકલનારી બની, જેથી આત્માનો સંસાર અલ્પ ન બનતાં અતિદીર્ઘ થયો - એ જણાવવા ગાથામાં દંત આ પદનો પ્રયોગ છે... આ પ્રમાણે નવાણુંમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. IIT.
આથી વેશ્યાની પ્રાપ્તિનું મહત્ત્વ જણાવ્યું, પરંતુ એટલામાત્રથી અનશન સારું નથી - તે જણાવાય છે
लेसाय वि आणाजोगओ उ आराहगो डहं नेओ । इहरा असंति एसा वि हंतऽणाइम्मि संसारे ॥१९॥
લેશ્યાઓની પ્રાપ્તિ થવા છતાં; આ પ્રવચનમાં સમ્યગ્દર્શનાદિના પરિણામ સ્વરૂપ આજ્ઞાયોગથી જ ચારિત્રધર્મનો આરાધક જાણવો, માત્ર લેશ્યાની પ્રાપ્તિથી આરાધક મનાતા નથી. જો આ પ્રમાણે ન માનીએ અને માત્ર વેશ્યાની પ્રાપ્તિથી જ આરાધક માનીએ તો લગભગ બધાને જ આરાધક માનવાનો પ્રસંગ આવશે. કારણ કે આ અનાદિ અત્યંત દીર્ઘ સંસારમાં સૌધર્માદિ દેવલોકમાં અનેકવાર શુભ લેશ્યાઓ પ્રાપ્ત થઇ છે. પરંતુ આરાધકપણું પ્રાપ્ત થયું નહિ. તેથી ઉપર જણાવ્યા મુજબ આજ્ઞાયોગથી જ આરાધકપણું પ્રાપ્ત થાય છે.... આ તત્ત્વનો સ્વીકાર કરવો જોઇએ. ગાથામાં ઢંત આ પદ ‘હન સપન-પ્રત્યવથાર - $ 85 8 યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૫૪ 8 8 8 8 શું
યોગશતક પ્રકરણાર્થનો ઉપસંહાર કરતાં કર્તવ્યનો નિર્દેશ કરાય છેता इय आणाजोगे जइयव्वमजोगअस्थिणा सम्म । एसो चिय भवविरहो सिद्धीए सया अविरहो य ॥१०॥
ઉપર જણાવ્યા મુજબ આજ્ઞાયોગથી જ આરાધકપણું પ્રાપ્ત થતું હોવાથી; અયોગ એટલે શૈલશી અવસ્થાના અર્થીએ અવિપરીત રીતે આજ્ઞાયોગમાં (આજ્ઞાનુસાર પ્રવૃત્તિ કરવામાં) પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. કારણ કે આ આજ્ઞાયોગ ભવવિરહસ્વરૂપ છે. જીવનથી મુક્ત થવું એને ભવવિરહ-સંસારવિરહ કહેવાય છે. આજ્ઞાયોગે સંસારનો વિરહ થાય છે. સંસાર-વિરહસ્વરૂપ આજ્ઞાયોગ નથી પરંતુ સંસાર-વિરહનું એ કારણ છે. પરંતુ કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરી અહીં ભવવિરહસ્વરૂપ જ આજ્ઞાયોગને જણાવ્યો છે. આયુર્ઘતમે અહીં જેમ આયુષ્યના કારણે ઘીને આયુષ્ય વર્ણવ્યું છે તેમ અહીં આજ્ઞાયોગમાં ભવવિરહનો ઉપચાર કર્યો છે. તેમ જ આ આજ્ઞાયોગ મુક્તિ-સિદ્ધિનો અવિરહ છે. સદાને માટે સિદ્ધિ-ગતિનો અવિરહ (અસ્તિત્વ) આજ્ઞાયોગથી થાય છે. તેથી આજ્ઞાયોગને અહીં તૂપે વર્ણવ્યો છે. “મોક્ષમાં ગયા પછી સંસારમાં પાછા આવવાનું છે એટલે સિદ્ધિનો વિરહ થાય છે. સિદ્ધિનો અવિરહ સદાને માટે નથી.” આ પ્રમાણે આજીવકમત છે, તેનું નિરાકરણ કરવા માટે માથામાં સિદ્ધી
૪૩ ૪ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૫૫ 88 8 8 8
