________________
પુરુષાર્થનો ઘાત કરે છે તેથી તેને પરુષની fમક્ષ કહેવાય છે. જેઓ નોકરીધંધો વગેરે કરવા સમર્થ નથી તેવા અંધ, પંગુ... વગેરેની જે ભિક્ષા છે તેને વૃત્તિ fમક્ષા કહેવાય છે... ઇત્યાદિ અહીં ઘણું કહેવાનું છે, પરંતુ તે કહેવાતું નથી. કારણ કે માત્ર ગાથાનો અર્થ સમજાય એટલા પૂરતો જ અહીં પ્રયત્ન કરવાનું અભિષ્ટ છે. ||૮૧||
શુક્લાહારસંબંધી જ વિશેષ જણાવાય છે–
જે આહાર શુદ્ધ અનુષ્ઠાનનું કારણ બને અર્થાત્ શુદ્ધ અનુષ્ઠાન માટે જે આહાર હોય તેને ‘શુદ્ધાનુષ્ઠાન-હેતુ’ સ્વરૂપ આહાર કહેવાય છે. શાસ્ત્રીયરીતે સુધા સહન થતી ન હોય, ઇસમિતિના પાલનમાં તકલીફ હોય, સ્વાધ્યાય કરી શકાતો ન હોય અને વૈયાવચ્ચ કરવાની હોય વગેરે કારણે આહાર લેવાનો છે. આ કારણે જે આહાર લેવાય છે તે શુદ્ધાનુષ્ઠાનનું કારણ હોવાથી ‘શુદ્ધાનુષ્ઠાનહેતુ’ સ્વરૂપ આહાર છે. શરીરની સ્થિતિ માટે જે આહાર લેવાય છે, તે શુદ્ધાનુષ્ઠાનહેતુભૂત આહાર છે. ધર્મની સાધનામાં ઉપયોગી એવા શરીરની ધારણા (સ્થિતિ) માટે જો આહાર લેવાય તો એ આહાર શુદ્ધ અનુષ્ઠાનનો હેતુ બની રહે. એવો આહાર સ્વરૂપથી પણ શુદ્ધ હોવો જોઇએ; કાલાતીત ન હોય, વાતાદિનો ક્ષોભક ન હોય અને યોગની સાધના માટે અનુકૂળ હોય – એ જોવું જોઇએ. અન્યથા એ આહાર સ્વરૂપથી શુદ્ધ નહીં બને. આશય અને દ્રવ્ય - એ બે વચ્ચેનો ભેદ સમજાશે તો શુદ્ધાનુષ્ઠાનહેતુ અને સ્વરૂપશુદ્ધ - આ બે વચ્ચેનો ફરક સ્પષ્ટપણે સમજાશે.
આ રીતે શુદ્ધાનુષ્ઠાનસાધ્ય, શુદ્ધાનુષ્ઠાનહેતુ અને સ્વરૂપશુદ્ધ જે આહાર છે, તે જ શુક્લાહાર છે. એનાથી અન્ય આહાર યોગનાં અંગ નથી. જે અપથ્ય ખાય છે તેને શરીર કે મનના આરોગ્યની સિદ્ધિ થતી નથી. શુક્લાહારથી અન્ય આહાર યોગી માટે અપથ્ય છે. તેના આસેવનથી યોગીને ભાવ-આરોગ્યની સિદ્ધિ કઇ રીતે થાય ?
‘શુક્લાહાર' અન્વર્થસંજ્ઞા (અર્થને અનુસરતું નામ) હોવાથી શુક્લાહાર સર્વસમ્પત્કરી ભિક્ષારૂપ છે. દાતા અને ગ્રહીતા ઉભયના હિતનું કારણ હોવાથી એ ભિક્ષા બધાની સંપત્તિને કરવાના સ્વભાવવાળી છે. શુક્લાહાર જ અહીં યોગીજન માટે ઉપાદેય છે. તે સર્વસંપન્કરી ભિક્ષાસ્વરૂપ છે. પૌરુષષ્મી અને વૃત્તિભિક્ષા સ્વરૂપ શુક્લાહાર નથી – એ જણાવવા માટે માથામાં ‘નળસંપરn fમવશ્વ' આ પ્રમાણે નિર્દેશ છે. જેઓએ પ્રવ્રજ્યાનો સ્વીકાર કર્યો છે; પરંતુ પ્રવ્રજ્યાનો વિરોધ આવે તેવું વર્તન કરે છે, તેમની ભિક્ષા; માત્ર શરીરને પુષ્ટ બનાવે છે અને મોક્ષ કે ધર્મ (
યોગશતક - એક પરિશીલન ૧૩૪
वणलेवोवम्मेणं उचियत्तं तग्गयं निओएणं । एत्थं अवेक्खियव्वं इहराऽयोगो त्ति दोसफलो ॥८२।।
વ્રણલેપની ઉપમાથી શુક્લાહારસંબંધી ઉચિતપણું અવશ્યપણે અહીં વિચારવું; અન્યથા અયોગ હોવાથી દોષની પ્રાપ્તિ છે.” આ પ્રમાણે ૮૨મી ગાથાનો અર્થ છે. આશય એ છે કે યોગીજનને જે આહાર લેવાનો છે તે સકલલોકપ્રસિદ્ધ વ્રણ (ઘા)ના લેપની જેમ અવશ્યપણે જે ઉચિત છે તે જ ગ્રહણ કરવાનો છે. અન્યથા આ રીતે ઉચિતની અપેક્ષા રાખવામાં ન આવે તો ઉચિતનો યોગ ન થવાથી અને અનુચિતનો યોગ થવાથી દોષસ્વરૂપ ફળની પ્રાપ્તિ થશે.
કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે શરીર ઉપર થયેલા વ્રણ જુદી જુદી જાતના હોવાથી કેટલાક વ્રણ ઉપર લીમડાનો રસ કે તલના તેલનો લેપ કરવાથી તે મટી જતા હોય છે. કેટલાક વ્રણ ઉપર ચિક્કલનો લેપ કરવાથી અને કેટલાક વણ ઉપર ગાય વગેરેના ઘીનો લેપ કરવાથી તે મટી જતા હોય છે. આવી જ રીતે કેટલાક યતિ(સાધુ)જનોનું શરીર કોદ્રી વગેરેના ભાતથી ટેવાયેલું હોય છે. કેટલાક યતિ જનોનું શરીર શાલીના ઓદનાદિ(ભાત વગેરે)થી ટેવાયેલું હોય છે, અને કેટલાક યતિ જનોનું તે શરીર સ્નિગ્ધ (ઘીથી પૂર્ણ) પદાર્થોથી ટેવાયેલું હોય છે. તેથી તે તે શરીરને તે તે જાતનો શુક્લાહાર આપવો જોઇએ. અન્યથા અહીં પણ વિપરીત રીતે આહાર શરુ ણ જ યોગશતક - એક પરિશીલન ૧૩૫ ( ૪
