________________
असमत्तीय उ चित्तेसु एत्थ ठाणेसु होइ उप्पाओ । तत्थ वि य तयणुबंधो तस्स तहऽब्भासओ चेव ॥१३॥
તેમ જ આ જન્મમાં સારી રીતે સેવેલા કુશલાદિને જન્માંતરમાં જીવો સેવે છે. કારણ કે જીવોનો તેવો સ્વભાવ છે. શરીરના વાતાદિ દોષોના કારણે નિદ્રામાં જ્યારે ચિત્તની પ્રવૃત્તિ હણાય છે ત્યારે સ્વમ આવે છે. રૂમમાં જેમ પૂર્વ દૃષ્ટાદિનો અનુભવ થાય છે તેમ આ જન્મમાં અભ્યસ્તનું જન્માંતરમાં તથાસ્વભાવથી જ આસેવન થાય છે. ll૯૪
યોગની સમાપ્તિ તે ભવમાં ન થાય તો અહીં અનેક પ્રકારના મનુષ્યકુળમાં તે યોગીનો જન્મ થાય છે અને ત્યાં પણ પૂર્વજન્મના તેવા પ્રકારના યોગના અભ્યાસથી યોગનો અનુબંધ પ્રવર્તે છે. આ પ્રમાણે ૯૩મી ગાથાનો અર્થ છે. એ જ પ્રમાણે ટીકામાં પણ ફરમાવ્યું છે કે તે ભવમાં સામગ્રીવિશેષના અભાવના કારણે યોગની સમાપ્તિ (પૂર્ણતા) ન થાય તો ભવાંતરે દેવલોકમાંથી ચ્યવન થયે છતે અનેક પ્રકારનાં વિશિષ્ટકુલાદિવાળા સ્થાનોમાં મનુષ્યભવસંબંધી જન્મને યોગી પ્રાપ્ત કરે છે. ત્યાં પણ પૂર્વજન્મના પ્રણિધાનના કારણે અવિસ્મૃતિ (ન છૂટવું તે) સ્વરૂપ યોગના અભ્યાસને કારણે તે યોગીને યોગનો અનુબંધ પ્રવર્તે છે. પ્રણિધાન પ્રવૃત્તિ અને વિનજય નામના આશયની પ્રાપ્તિ; આ રીતે પૂર્વ પૂર્વ વિષયના અવિશ્રુતિ-અભ્યાસથી જ થતી હોય છે. અનભ્યસ્ત (શિથિલ) પ્રણિધાનાદિથી પ્રવૃજ્યાદિ આશયની પ્રાપ્તિ થતી નથી. મજબૂત પ્રણિધાન જ સંસ્કારને ઉત્પન્ન કરે છે. પ્રણિધાનાદિ પાંચ આશયોનું સ્વરૂપ યોગવિંશિકા એક પરિશીલન'માં જણાવ્યું છે. પ્રણિધાનજન્ય સંસ્કારો ભવાંતરમાં અનુબંધરૂપે કાર્યરત થાય છે. ||૩||
જો આ જન્મમાં અભ્યસ્તનું જન્માંતરમાં આસેવન થાય છે તો શું કરવું જોઇએ તે જણાવાય છે
ता सुद्धजोगमग्गोच्चियम्मि ठाणम्मि एत्थ वट्टेज्जा । इह-परलोगेसु दढं जीविय-मरणेसु य समाणो ॥१५॥
ગાથાર્થ સ્પષ્ટ છે. આશય એ છે કે આ જન્મના સંસ્કાર ભવાંતરમાં જતા હોવાથી આગમને આશ્રયીને નિરવદ્ય એવા યોગમાર્ગને અનુરૂપ સંયમના સ્થાન સ્વરૂપ સામાયિકાદિમાં આ જન્મમાં પ્રવૃત્તિ કરવી જોઇએ. એ પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે ઓ લોક કે પરલોકના વિષયમાં જે શ્રદ્ધા છે તેની દઢતાપૂર્વક તે પ્રવૃત્તિ થાય - એ રીતે કરવી જોઇએ અને જીવનમાં કે મરણમાં સમાનચિત્તે સર્વત્ર નિરાશસભાવે પ્રવૃત્તિ કરવી જોઇએ. આ ગાથાની ટીકામાં ‘શુદ્ધયોગમાર્ગોચિત’ અનુષ્ઠાનનું સ્વરૂપ વર્ણવતી વખતે આગમથી નિરવઘયોગમાર્ગને અનુરૂપ’ - આ પ્રમાણે જણાવ્યું છે. મુમુક્ષુઓએ તે ધ્યાનમાં રાખવું જોઇએ કે આગમને અનુસરવાથી જ નિરવઘ યોગમાર્ગને અનુરૂપ અનુષ્ઠાન થાય છે. પોતાની ઇચ્છા મુજબનું અનુષ્ઠાન યોગમાર્ગને અનુરૂપ નથી. આગમનું અનુસરણ; આ લોક કે પરલોકમાં દેઢતા અને જીવન-મરણમાં સમાનભાવ (નિરાશસભાવ) - આ ત્રણના યોગે આ જન્મના કુશલ અનુષ્ઠાનના સંસ્કારો આવતા જન્મમાં પ્રવર્તે છે. આ પ્રમાણેના સંસ્કારો – એ મુક્તિનું પરમકોટિનું બીજ છે. II૯૫ll
ગત જન્મના સંસ્કાર આ જન્મમાં કઇ રીતે આવે એ શંકાનું સમાધાન કરવા માટે પૂર્વે જણાવેલી વાતના સમર્થન માટે દૃષ્ટાંત જણાવાય છે–
जह खलु दिवसऽभत्थं रातीए सविणयम्मि पेच्छंति । तह इहजम्मऽब्भत्थं सेवंति भवंतरे जीवा ॥१४॥
જે દિવસે જેનો અભ્યાસ કર્યો છે તેને; રાત્રે નિદ્રામાં હણાયેલા ચિત્તવ્યાપારસ્વરૂપ સ્વમમાં તેનો અનુભવ કરવાની અપેક્ષાએ દેખે છે,
જ યોગશતક - એક પરિશીલન ૧૪૮ ૪૪૪૪
$
$ યોગશતક - એક પરિશીલન
૧૪૯
જ
