________________
ઉપર જણાવ્યા મુજબના ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓ પોતાના ચારિત્રને ખૂબ જ અપ્રમત્તપણે સુરક્ષિત રાખવા માટે પ્રયત્ન કરતા હોય છે. એ માટે તેઓ ગુણ પ્રત્યે તીવ્રરાગ જાળવી રાખે છે. ગુણસમૃદ્ધિ માટે ગુણનો અનુરાગ એ એક મુખ્ય સાધન છે. મળેલા ગુણની રક્ષા અને વૃદ્ધિ ગુણના અનુરાગથી જ થતી હોય છે. મળેલી વસ્તુ ગમે તેટલી ઉત્તમ હોય પરંતુ એના વિષયનો રાગ ન હોય તો એ ટકે કે વધે શી રીતે ? ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓને દિન-પ્રતિદિન ચારિત્ર પ્રત્યે રાગ વધતો જતો હોય છે, તેથી વિશુદ્ધાશયના કારણે ગુણો પ્રત્યે રાગી બનેલા એવા તે સદાને માટે શક્ય અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ કરનારા હોય છે. કારણ કે જે અનુષ્ઠાનનું કોઇ જ ફળ નથી એવા વંધ્ય (નિરર્થક) અનુષ્ઠાનમાં તેઓ ક્યારે પણ પ્રવૃત્તિ કરતા નથી. આવી વૈધ્ય પ્રવૃત્તિ કરનારા જીવો ભવાભિનંદી હોય છે. ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓ ઉપર જણાવ્યા મુજબ માર્ગાનુસારી; શ્રદ્ધાળુ; પ્રજ્ઞાપનીય; ક્રિયામાં તત્પર; ગુણરાગી અને શક્ય આરંભમાં સંગત વગેરે લક્ષણોથી યુક્ત હોય છે - એ પંદરમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. ।।૧૫।
* * #
ઉપર જણાવેલા ચારિત્રસંપન્ન આત્માઓ દેશથી અને સર્વથા ચારિત્રને પાળનારા અનેક પ્રકારના હોય છે - તેથી તે પ્રકારોને વર્ણવવા માટે સોળમી ગાથામાં ફરમાવ્યું છે કે—
एसो सामाइयसुद्धिभेयओ ोगहा मुणेयव्वो । आणापरिणइभेया अन्ते जा वीयरागो ति ॥ १६ ॥
સામાયિકની શુદ્ધિવિશેષના કારણે આ ચારિત્રસંપન્ન આત્મા અનેક પ્રકારના જાણવા. આજ્ઞાની પરિણતિવિશેષને પામવાથી અંતે તે આત્મા વીતરાગ બને છે. આ પ્રમાણે સોળમી ગાથાનો અક્ષરાર્થ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ઇત્વર-બેઘડી વગેરે કાલપ્રમાણ અને યાવજ્જીવ સુધી સામાયિકનો સ્વીકાર કરવાથી ચારિત્રી અનેક પ્રકારના છે. સામાયિક અને ની યોગશતક - એક પરિશીલન ૦૩૬ 豪
પૌષધ વગેરે પ્રતિમા(અભિગ્રહવિશેષ)ને વહન કરનારા ગૃહસ્થસ્વરૂપ ચારિત્રી છે અને સામાયિક (સર્વવિરતિ સામાયિક) તેમ જ છેદોપસ્થાપનીય સામાયિક (મહાવ્રતો ગ્રહણ કરવા સ્વરૂપ વડીદીક્ષા) વગેરે ક્રમથી ચારિત્રને ધારણ કરનારા અનેગાર-સાધુભગવંતો છે. આ રીતે ક્રમે કરી દેશથી અને સર્વથી ચારિત્રને ધારણ કરનારા; આજ્ઞાની પરિણતિવિશેષને પામી અંતે વીતરાગતાને પ્રાપ્ત કરે છે. કારણ કે શ્રી વીતરાગપરમાત્માના પરમતારક વચન સ્વરૂપ આશા, પરિણત (પરિણામ પામેલ) ન બને તો કોઇ પણ રીતે (રાગાદિ મલોના વિગમથી) આત્માની શુદ્ધિ થતી નથી. આજ્ઞાપરિણતિને છોડીને બીજો કોઇ જ ઉપાય આત્મશુદ્ધિનો નથી. સામાયિકાદિ ચારિત્રના ક્રમે આજ્ઞા પરિણત થવાથી અંતે જે વીતરાગતા પ્રાપ્ત થાય છે તે મોહનીયકર્મના ક્ષયથી થયેલી ક્ષાયિકભાવની હોય છે. મોહનીયકર્મની અઠ્ઠાવીશ પ્રકૃતિના ઉપશમ(સર્વથા અનુદય)થી પ્રાપ્ત થનારી વીતરાગતા માત્ર અંતર્મુહૂર્તની હોય છે, તે અહીં વિવક્ષાયેલી નથી. ।।૧૬।।
ઉપર જણાવ્યા મુજબ સામાયિકાદિના ક્રમે કરી ચારિત્રી અનેક પ્રકારના છે. પરંતુ સામાયિકનું સ્વરૂપ એક પ્રકારનું જ હોવાથી પૂર્વે જણાવ્યા મુજબ તેમાં ક્રમિક શુદ્ધિનો સંભવ શી રીતે ઘટે ? અર્થાર્ પ્રથમ અશુદ્ધ પછી શુદ્ધ, શુદ્ધતર... વગેરે અવસ્થા સામાયિકમાં સંભવતી નથી - આવી શંકાનું સમાધાન કરવા સત્તરમી ગાથાથી જણાવ્યું છે કે—
पडिसिद्धे असे विहिएसु य ईसिरागभावे वि । सामाइयं असुद्धं सुद्धं समयाए दोसुं पि ॥ १७ ॥
શ્રી વીતરાગપરમાત્માએ; જેનો નિષેધ કર્યો છે એવા પ્રાણાતિપાતાદિ(હંસાદિ)ના વિષયમાં દ્વેષ ન હોય અને જેનું વિધાન કર્યું છે એવા તપ વગેરેમાં થોડો રાગ હોય તોપણ સામાયિક અશુદ્ધ મનાય
છે. તે સામાયિક શુદ્ધ ત્યારે જ મનાય છે કે જ્યારે શ્રી વીતરાગપરમાત્માએ યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૩૭
