________________
હવે તે તે આત્માઓને જે રીતે ઉપદેશ આપવો જોઇએ તે સંક્ષેપથી જણાવાય છે
पढमस्स लोगधम्मे परपीडावज्जणाइ ओहेणं । શુક્ર-રેવા-તિક્રિયારૂ રખનાTTરૂ fzf III
“યોગના અધિકારીઓમાં પ્રથમ અપુનબંધક આત્માઓને સામાન્યથી લોકધર્મના વિષયરૂપે પરપીડાનું વર્જન, ગુરુ, દેવતા અને અતિથિઓની પૂજા તેમ જ દીનદાનાદિને આશ્રયીને ઉપદેશ આપવો.' - આ પચીશમી ગાથાનો અર્થ છે. અપુનબંધકદશાને પામેલા જીવો લોકોત્તર ધર્મને પામેલા જ હોય એવો નિયમ નથી. તેથી તેમને લૌકિકધર્મનો ઉપદેશ આપવો. બીજાને પીડા ન પહોચે – એ રીતે વર્તવું; સાચું બોલવું; ચોરી કરવી નહિ... વગેરે જણાવવું, એ પણ સામાન્યથી જ જણાવવું. એના વિશેષ સુક્ષ્મ પ્રકારો જણાવવા નહિ. જેથી તેના શ્રવણથી શ્રોતા વિક્ષેપ (બેધ્યાન થવું) પામે નહિ, શ્રોતાના વિક્ષેપનું કારણ બનનારી કથાને ‘વિક્ષેપિણી’ કથા કહેવાય છે. એવી કથા કરી લૌકિકધર્મ સમજાવવો નહિ. ગુરુદેવ અને અતિથિની પૂજાને આશ્રયીને અપુનબંધકદશાને પામેલા જીવોને જણાવવું કે - ગુરુપૂજા કરવી, દેવપૂજા કરવી અને અતિથિઓની પૂજા કરવી; તેમ જ ગુરુદેવાદિનો સત્કાર તથા સન્માન વગેરે કરવાનું પણ જણાવવું. વસ્ત્રાલંકારાદિનું પ્રદાન કરી સત્કાર કરાય છે અને પ્રીતિવચનાદિનું પ્રદાન કરી સન્માન કરાય છે. અપુનબંધકદશાને પામેલા જીવોને એ પણ સમજાવવું કે દીનાદિને દાન આપવું. અહીં દીનાદિથી દીન, તપસ્વી, અંધ, કૃપણ વગેરે જાણવા. ગાથામાં વાઈIT$ અહીં જે ‘મા’ પદ છે તેનાથી રાત્રિભોજનનો ત્યાગ કરવો... વગેરે પણ લોકધર્મસ્વરૂપે અપુનબંધકદશાને પામેલા આત્માઓને સમજાવવું... આ પ્રમાણે પચીસમી ગાથાનો પરમાર્થ છે. / પી.
અપુનબંધક આત્માઓને ઉપર જણાવ્યા મુજબ લૌકિક ધર્મસંબંધી ઉપેદશ શા માટે આપવો - એ જણાવે છે
एवं चिय अवयारो जायइ मग्गम्मि हंदि एयस्स । रण्णे पहपब्भट्ठोऽवट्टाए वट्टमोयरइ ॥२६॥
જેમ અરણ્યમાં માર્ગથી પ્રભ્રષ્ટ માણસ કેડી ન હોય એવા માર્ગે ચાલીને કેડીએ ચાલવા માંડે છે તેમ આ અપુનબંધક દશાને પામેલા આત્માઓ પણ પ્રથમ લૌકિક ધર્મને આરાધીને લોકોત્તરમાર્ગસ્વરૂપ મોક્ષમાર્ગે અવતરણ કરે છે.' - આ છવ્વીસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે – અપુનબંધક આત્માઓને ઉપર જણાવ્યા મુજબ પરપીડાનું વર્જન કરવું... વગેરે લૌકિક ધર્મનો સામાન્યથી ઉપદેશ આપવાથી તે મુજબ તેઓ તે તે ધર્મની આરાધનાનો પ્રારંભ કરે છે અને તેથી તેઓને સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રસ્વરૂપ મોક્ષમાર્ગમાં જોડી શકાય છે. કારણ કે અપુનબંધકદશાને પામેલા આત્માઓને વિક્ષેપ નથી હોતો. ધર્મની આરાધનામાં અંતરાય-વિજ્ઞસ્વરૂપ વિક્ષેપ છે. સામાન્ય રીતે તેવા પ્રકારની કર્મપરિણતિના કારણે જ તેમને કોઇ વિદન નડતું નથી. અને ગુણમાત્ર પ્રત્યે રાગ હોવાથી લોકોત્તર ધર્મની આરાધના માટે તેઓ ખૂબ જ સરળતાથી તત્પર બને છે. અપુનબંધક આત્માઓ પહેલી ચારષ્ટિવાળા હોવાથી તેમને વિશિષ્ટ જ્ઞાન ન હોવાથી તેઓ પોતાની મેળે લોકોત્તર મોક્ષમાર્ગમાં જોડાતા નથી. પરંતુ વિક્ષેપના અભાવે તથા ગુણમાત્ર પ્રત્યેના રાગના કારણે તેઓને સરળતાથી લોકોત્તર મોક્ષમાર્ગમાં લાવી શકાય છે. આ વાત સમજાવવા દષ્ટાંતને જણાવનારું ગાથાનું ઉત્તરાદ્ધ છે. તેનું તાત્પર્ય સ્પષ્ટ છે કે અરણ્યમાં કોઇ માર્ગથી ભ્રષ્ટ થાય તો ખેતર વગેરેમાંથી કેડી ઉપર આવે છે. ત્યાં કેડીએ આવતાં પહેલાં ખેતર વગેરેમાં જે માર્ગ હતો તે; વ્યવહારથી સામાન્ય રીતે માર્ગ ન હતો. એવી અવર્ણની (અમાર્ગ) ઉપર ચાલીને પણ જેમ વની(કેડીમાર્ગ) એ અવાય છે, તેમ અપુનબંધક દશાને પામેલા આત્માઓને વ્યવહારથી જે મોક્ષમાર્ગ નથી એવા લૌકિક
૪ ૪ ૪૪ ૪ ૪ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૫૪
8 8 8 8 8 8
િ
યોગશતક - એક પરિશીલન પપ
છે
