________________
અને તેથી જ તેઓશ્રીએ શ્રીમદ્ વીતરાગપરમાત્માના શ્રીમુખે સાંભળેલું, જે ક્રમશઃ આચારાંગમાં તેઓશ્રીએ વર્ણવ્યું છે. શ્રી ગણધરભગવંત જો ગુરુકુળવાસમાં રહેતા હોય તો તેઓશ્રીની પરમતારક આજ્ઞાને પ્રમાણ બનાવનારા પૂ. સાધુ-સાધ્વીજીએ પણ ગુરુકુળવાસમાં જ રહેવું જોઇએ. પરંતુ પોતાની સાથે જેમને મેળ છે - એવા લોકોની સાથે રહેવું નહિ જોઇએ. ગુરુકુળવાસમાં રહેવું એટલે ‘માત્ર ગુર્વાદિક સાથે રહેવું’ એ નથી. પરંતુ ગુરુની સાથે તેઓશ્રીનું પારતંત્ર્ય કેળવીને રહેવું. ‘ઉપદેશરહસ્ય’માં ગુરુકુળવાસમાં રહેવાથી જે લાભ થાય છે - તેનું વિસ્તારથી વર્ણન છે. જિજ્ઞાસુઓએ વહેલામાં વહેલી તકે એનું અધ્યયન કરી લેવું જોઇએ. વર્તમાનમાં મોટા ભાગે ગુરુકુળવાસમાં સૌ કોઇ રહે છે, પરંતુ ગુરુપારતંત્ર્ય (ગુરુને આધીન બનીને) કેળવીને ગુરુકુળવાસમાં રહેનારા ખૂબ જ અલ્પ છે. ગુરુકુળવાસથી પ્રાપ્ત થતી અનુકૂળતાના અર્થી હોવાથી ગુરુકુળવાસમાં રહેવું અને ગુર્વાદિકને અનુકૂળ બનવા, ગમે તે પ્રતિકૂળતા વેઠી ગુરુકુળવાસમાં રહેલું – એ બેમાં ઘણો જ ફરક છે. સાધુપણામાં આ ગુણ હોય તો બીજા ગુણો તો ખૂબ જ સરળતાથી પ્રાપ્ત કરી શકાય છે અને ભૂતકાળના અનેક પ્રબળ દોષોથી ક્ષણવારમાં મુક્ત થઇ શકાય છે. કારણ ગમે તે હોય, પણ વર્તમાનમાં આ ગુણ માટે ખૂબ જ ઉપેક્ષા કરાય છે - તે મુમુક્ષુ આત્માઓના હિતનું કારણ નહિ બને. ગુરુની સાથે રહેવા માત્રથી ‘ગુરુકુળવાસ’ ગુણની પ્રાપ્તિ થતી નથી. પરંતુ ‘ગુરુપારતંત્ર્ય'થી ગુરુની સાથે રહેવાથી જ ‘ગુરુકુળવાસ' સ્વરૂપ સાધુસામાચારીનું પાલન થાય છે – એ જણાવવા ગાથામાં ગુરુતંતયાય આ પદ છે. આશય એ છે કે પ્રવ્રજ્યાના સ્વીકાર વખતે પોતાના મન-વચન-કાયાના યોગોનું સમર્પણ પોતાના ભવનિસ્તારક પૂ. ગુરુદેવશ્રીને કરવામાં આવે છે. આ રીતે પોતાની જાતનું પ્રદાન કરવા સ્વરૂપ વ્રતપાલન કરવા દ્વારા ‘ગુરુકુળવાસ’નું આચરણ કરવાનું છે. પોતાની ઇચ્છા મુજબ જીવવા માટે ‘ગુરુકુળવાસ’માં રહેવાનું નથી. ગુરુકુળવાસમાં રહેવાથી જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવા યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૬૮
જ્ઞાન અને જ્ઞાની વગેરેનો વિનય કરવો જોઇએ - એ જણાવવા ગાથામાં ચિવિળયસ્સ જ્યાં આ પદો છે.
જ્ઞાનાદિનો વિનય વગેરેનું આસેવન પણ સ્વાર્થમૂલક નહિ હોવું જોઇએ, પરંતુ શ્રીવીતરાગપરમાત્માની પરમતારક આજ્ઞા છે - એમ સમજીને કરવું જોઇએ. મને ગમે છે અથવા તો મારા ઉપકારી છે...’ ઇત્યાદિ વિચાર્યા વિના માત્ર ભગવાનની આજ્ઞા છે – એમ સમજીને વચનાનુષ્ઠાનસ્વરૂપે પરિણમે એ રીતે જ્ઞાનવિનયાદિનું આસેવન કરવું જોઇએ.
તેમ જ વસતિ(ઉપાશ્રય-સ્વાધ્યાયભૂમિ... વગેરે)ની પ્રમાર્જના, પ્રતિલેખના વગેરે સ્વરૂપ તે તે ક્રિયાવિશેષમાં તથા ઉપધિ-વસ્ત્રપાત્રાદિની પ્રતિલેખના વગેરેમાં પ્રયત્ન કરવો જોઇએ. આ પ્રયત્ન પણ તે તે ક્રિયાઓ
જે જે કાળમાં વિહિત છે તે તે કાળમાં જ કરવી જોઇએ. પરંતુ પોતાની ઇચ્છા મુજબ જ્યારે અનુકૂળતા મળે ત્યારે નહિ કરવો. શ્રી વીતરાગ પરમાત્માએ ઉપદેશેલી તે તે ક્રિયાઓ તેઓશ્રીની પરમતારક આજ્ઞા મુજબ તે તે કાળમાં જ કરવાથી હિતકારિણી બને છે. અન્યથા તો અકાળે કરેલી કૃષિક્રિયાદિની જેમ અહિતકારિણી બને છે. તેથી શ્રી વીતરાગપરમાત્માએ ઉપદેશેલી વસતિ-પ્રમાર્જના કે ઉપધિ-પ્રત્યુપેક્ષણાદિ ક્રિયા તેના તેના કાળમાં જ કરવાનો આગ્રહ રાખવો જોઇએ. માત્ર ક્રિયાના આગ્રહથી નિસ્તાર નહિ થાય... એ સ્મરણીય છે. II૩૩॥
* * *
ઉપર જણાવ્યા મુજબ ગુરુકુળવાસાદિ જેમ સામાચારી છે; તેમ તદુપરાંત બીજી પણ સામાચારી છે તે ચોત્રીસમી અને પાંત્રીશમી ગાથાથી ફરમાવાય છે—
अणिगूणा बलम्मी सव्वत्थ पवत्तणं पसंतीए । णियलाभचितणं सइ अणुग्गहो मे त्ति गुरुवयणे ॥३४॥
યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૬૯ ******
