________________
અધિક ગુણસ્થાનકનો સ્વીકાર કર્યા પછી પોતાની અપેક્ષાએ જેઓ અધિકગુણવાળા છે; કે સમાન ગુણવાળા છે તેમની સાથે કાયમ રહેવું. તેમ જ પોતે સ્વીકારેલા તે તે ગુણસ્થાનકને ઉચિત જે ક્રિયાઓ વિહિત છે તેના સ્મરણમાં ઉપયોગવાળા બનીને તે તે ક્રિયાઓ જ કરવી – આ પ્રમાણે ચુમ્માળીસમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે.
ભાવાર્થ પણ સ્પષ્ટ છે કે પૂર્વકાળની અપેક્ષાએ ઉત્તરકાળમાં અધિક ગુણસ્થાનકનો સ્વીકાર કર્યા પછી; તેના નિર્વાહ માટે અને વિશુદ્ધિ માટે પોતાની વર્તમાન અવસ્થાની અપેક્ષાએ જે પુણ્યાત્માઓ અધિક ગુણવાળા કે સરખા ગુણવાળા છે, તેમની સાથે સંવાસ કરવો જોઇએ. માત્ર તેમની સાથે રહેવું તે સંવાસ નથી; પરંતુ તેમની સાથે ઉચિત વર્તન (વિનયબહુમાનાદિ) કરવા પૂર્વક તેઓની આજ્ઞા મુજબ જીવવા સ્વરૂપ સંવાસ છે, જેનું ફળ નિર્જરા છે. આવો સંવાસ કરવો. તેમ જ જે ગુણસ્થાનકનો સ્વીકાર કર્યો છે તે ગુણસ્થાનકે જે ક્રિયા કરવાની છે, અર્થાતુ “આ ગુણસ્થાનકે આ કરવાનું છે; આ કરવાનું છે' - આવી જે સ્મૃતિ, તેનાથી ઉપયોગવાળા બનીને તે ક્રિયા જ કરે... આ પ્રમાણે ભાવાર્થ છે. //૪૪||
ગાથાનો સામાન્યાર્થ છે. વિશેષાર્થ જણાવતાં ટીકામાં ફરમાવ્યું છે કે – પોતે સ્વીકાર કરેલા ગુણની અપેક્ષાએ જે દેશવિરતિ, સર્વવિરતિ વગેરે ઉત્તરશ્રેષ્ઠ ગુણો છે તેને વિશે બહુમાન એટલે તે તે ગુણસ્થાનક પ્રત્યે રાગ પ્રગટાવવો. મળેલી વસ્તુ કરતાં નહિ મળેલી શ્રેષ્ઠ વસ્તુ પ્રત્યે રાગ થઇ જાય તો મળેલી વસ્તુ ટકી તો જાય જ; પણ તેમાં વૃદ્ધિ પણ થાય. પૂર્વગુણસ્થાનકને ટકાવવાનો કે વિશુદ્ધ બનાવવાનો એ એક અદ્ભુત ઉપાય છે.
ભવસ્વરૂપનું ચિંતન પણ આત્માને ભાવિત બનાવી વિશુદ્ધ અંતઃકરણથી મોક્ષના અભિલાષવાળી ક્રિયા કરવા પૂર્વક કરવું. અનેક પ્રકારે ભવસ્વરૂપનું ચિંતન કરતી વખતે એકલું ચિંતન ન હોય પરંતુ તેને અનુકૂળ વર્ણન પણ હોય; જે, સંવેગ-મોક્ષાભિલાષમાંથી જન્મે છે. “આ અસાર જન્મ; જરામરણાદિનો આશ્રય છે, દુ:ખોના સમુદાયથી વ્યાપ્ત છે. આ જન્મમાં પ્રાપ્ત થનાર ધનાદિ વિભૂતિ ચંચળ છે. તેની ઉપરનો સ્નેહ એકસરખો રહેતો નથી. આજે જે ગમે છે તે થોડી વાર પછી ગમતું નથી. માટે સ્નેહ અવસ્થિત-રહેતો નથી. વિષયસ્વરૂપ વિષ ખૂબ જ ભયંકર છે. પાપકર્મના વિપાક-ફળ અત્યંત ભયંકર છે. એ વિપાક ભવોભવના અનુબંધને લઇને અનેક જન્મમાં પીડાને કરનારો છે. સંસારમાં જે કાંઇ વિષયસુખનો અનુભવ થાય છે - તે આપણી ખોટી માન્યતાને લઇને છે. આ જન્મમાં દિન-પ્રતિદિન મૃત્યુ નજીક આવી રહ્યું છે. આપણને મારવા માટે તે હંમેશાં પ્રવૃત્ત છે. આ જન્મમાં ધર્મને છોડીને બીજું કાંઇ જ કરવાનું ન્યાયસંગત નથી''... તેમ જ ભૂતકાળમાં બંધાયેલા વિચિત્ર કર્મના ઉદયથી શ્રી મેઘકુમારાદિ મહાત્માઓની જેમ ગ્રહણ કરેલા ગુણસ્થાનકમાં (અર્થાતુ તેના પાલનમાં) અરતિ થાય તો પરમતારક શ્રી અરિહંતપરમાત્માદિના શરણે ભાવથી - અરતિને દૂર કરવાના ભાવથી-જવાનો પ્રયત્ન જ કરવો પરંતુ અરતિને પરવશ બનવું નહિ. //૪પી.
પિસ્તાળીસમી ગાથાથી પણ ઉપર જણાવ્યા મુજબ વિધ્યતર જણાવે છે– उत्तरगुणबहुमाणो सम्म भवरूवचिंतणं चित्तं । अरईए अहिगयगुणे तहा तहा जत्तकरणं तु ॥४५॥
જે અધિક ગુણનો સ્વીકાર કર્યો છે – એની અપેક્ષાએ અધિકગુણ પ્રત્યે બહુમાન કરવું; તેમ જ વાસ્તવિક ભવના સ્વરૂપથી વાસિત થઇ ભવના સ્વરૂપનું અનેક રીતે ચિંતન કરવું. તથા જે અધિક ગુણનો સ્વીકાર કર્યો છે તેમાં કોઇ વાર વિચિત્ર કર્મના ઉદયથી અરતિ થાય તો અધિકાધિક ગુણસંપન્ન એવા અરિહંતાદિના શરણનો ભાવપૂર્વક સ્વીકાર કરી અરતિને દૂર કરવા તે તે રીતે પ્રયત્ન કરવો જોઇએ.” આ પ્રમાણે પિસ્તાળીસમી
શ્ન યોગશતક - એક પરિશીલન • ૮૪ ૪૪ ર્જી
-
=
=
=
=
=
હ્ર
૪ ૪ @ @ યોગશતક - એક પરિશીલન •૮૫
૪ ૪ ૪૪૪
