________________
પણ ક્રિયાની આવશ્યકતા નથી. તો પછી તે શુદ્ધસામાયિકને ધરનારા મહાત્માઓને કોઇ વાર કોઇ ક્રિયા દેખાય છે; તે શા માટે - આ શંકાનું સમાધાન કરવા ઓગણીસમી ગાથામાં ફરમાવ્યું છે કે
(ચોક્કસ ફળને આપનાર) બીજ છે. પરંતુ તે ભવિષ્યમાં યોગ્ય કાળે જ સિદ્ધિનું કારણ બનતું હોવાથી તેને અન્ય સહકારીકારણની જેમ અપેક્ષા હોય છે તેમ સિદ્ધિના કારણભૂત કાલાંતરસ્વરૂપ ઉપાયની પણ અપેક્ષા હોય છે. આવી સ્થિતિમાં ખરી રીતે વિચારીએ તો સામાયિકવિશેષની સિદ્ધિ સામાયિકની સામાન્ય પ્રાપ્તિ વખતે જ (બીજરૂપે) થયેલી હોય છે. આ રીતે જો ન માનીએ અને સામાયિક શરૂઆતથી જ પરિપૂર્ણ હોય છે એમ માનીએ તો સામાયિકની સમગ્રતા (શુદ્ધતા) ઘટી નહિ શકે. કારણ કે શરૂઆતમાં જ બધી રીતે સઘળા થ ભાવોમાં સમતા પ્રાપ્ત થવાથી વીતરાગતા પ્રાપ્ત થાય તો કર્મ સર્વથા અકિંચિકર બનશે. વીતરાગતાને આવરી લેનારાં કર્મ વીતરાગતાને આવરી નહિ લે અને તેથી તેને દૂર કરવા કોઈ પણ જાતનું કર્મ પણ કરવું નહિ પડે. આમ છતાં બીજી કોઇ પણ રીતે એટલે કે અતિચારાદિ-આપાદક તરીકે કર્મને કાર્યરત માનવામાં આવે તો ઉપર જણાવ્યા મુજબ જ ક્રમે કરી સામાયિકની પરિપૂર્ણતા માની શકાશે અને બીજસ્વરૂપે પરિપૂર્ણતાની સિદ્ધિ પ્રથમ સામાયિક વખતે થયેલી છે જ. જેથી માપતુષાદિ મહાત્માઓને પણ શુદ્ધ સામાયિકનો લાભ માનવામાં કોઇ દોષ નથી... ઇત્યાદિ સારી રીતે વિચારવું જોઇએ. આ વાતનું સમર્થન કરતાં અન્ય દર્શનકારોએ પણ જણાવ્યું છે કે “હે ભિક્ષુઓ ! પ્રથમસદ્ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ; ભરેલા અને સારી રીતે છુપાયેલાં (અંદર હોવા છતાં જાણી શકાય નહિ) રત્નોના કરંડિયાની પ્રાપ્તિ તુલ્ય હોય છે.” - એ કરંડિયો પ્રાપ્ત થવાથી આજે નહિ તો કાલે ચોક્કસ જ તેમાંથી રત્નો મળશે તેમ પ્રથમ સદ્ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ થવાથી આજે નહિ તો કાલે ચોક્કસ જ પરિશુદ્ધ-પૂર્ણ ધર્મસ્થાનની પ્રાપ્તિ થશે. ll૧૮
किरिया उ दंडजोगेण चक्क भमणं व होइ एयस्स । आणाजोगा पुव्वाणुवेहओ चेव णवरं ति ॥१९॥
દંડના યોગથી જેવી રીતે ચક્રનું ભ્રમણ થાય છે તેમ આજ્ઞાયોગથી સામાયિકવંતને કોઇ કોઇ વાર ક્રિયા (ભિક્ષાટનાદિની પ્રવૃત્તિ સ્વરૂપ) હોય છે. તેમ જ દંડના અભાવમાં પણ પૂર્વના અન્વેધથી (પૂર્વપ્રયોગથી – પૂર્વે ચક્ર ફરતું હતું તે વિષયમાં જે વેગ હતો તેથી) જેમ ચક્રનું ભ્રમણ હોય છે તેમ માત્ર પૂર્વાનુવેધથી (પૂર્વે ભિક્ષાટનાદિની પ્રવૃત્તિ હતી તેથી) સામાયિકવંતને ક્રિયા હોય છે. આ પ્રમાણે ઓગણીસમી ગાથાનો અર્થ છે.
આશય સ્પષ્ટ છે કે – ચક્ર અચેતન-જડ હોવાથી; ફરવા વિશે કે નહિ. ફરવા વિશે સર્વથા રાગ-દ્વેષથી રહિત તે સમાનવૃત્તિવાળું હોવા છતાં કોઇ તેને દંડ(લાકડી)થી ફેરવે તો તેમાં દંડયોગથી જેમ ભ્રમણ હોય છે, તેમ અહીં સામાયિકવંત આત્માઓ; તેવા પ્રકારના ક્લિષ્ટકર્મથી (રાગ-દ્વેષજનક કર્મથી) રહિત હોવાથી વિશુદ્ધભાવના કારણે રાગદ્વેષથી રહિત તેઓ; ભિક્ષાટન કે ભિક્ષાનટન(ભિક્ષા માટે ન જવું)ના વિષયમાં તુલ્યવૃત્તિસમભાવવાળા હોવા છતાં માત્ર આજ્ઞાયોગના કારણે ભિક્ષાટન વગેરે કરે છે.
યદ્યપિ આજ્ઞાયોગના કારણે સામાયિકવંત આત્માઓ ભિક્ષાટનાદિની પ્રવૃત્તિ કરે તો પણ તેમની એ પ્રવૃત્તિ તેમના પોતાના પરિણામ વગરની હોવાથી તે દ્રવ્યક્રિયા છે - એમ માનવું પડશે અને તેથી તેવી દ્રવ્યક્રિયાસ્વરૂપ ભિક્ષાટનાદિની પ્રવૃત્તિ તેમના માટે યુક્તિસંગત નથી; પરંતુ આજ્ઞાયોગ સ્વયં ભાવસ્વરૂપ હોવાથી જ સામાયિકવંત આત્માઓની ભિક્ષાટનાદિની પ્રવૃત્તિ ભાવક્રિયા હોવાથી તેમના માટે તે યુક્તિસંગતયોગ્ય છે. જો કે આ રીતે એક જ કાળમાં ભિક્ષાટનાદિની સામાયિકવંત આત્માઓની તે તે પ્રવૃત્તિમાં ભાવ અને દ્રવ્ય બંને સ્વરૂપ માનવાનું ઉચિત
આ યોગશતક - એક પરિશીલન - ૪૩ જી જ છે
ઉપર જણાવ્યા મુજબ જો બધી રીતે સઘળા ય ભાવો (જીવાજીવાદિ પદાર્થો)ને વિશે સમભાવસ્વરૂપ જ સામાયિક હોય તો; સામાયિકવંતને સામાયિકથી સાધ્ય એવા સમભાવની પ્રાપ્તિ થયેલી હોવાથી અન્ય કોઇ ( શ શ . શ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૪૨ જી જી હા આ છે
