________________
છે. સ્વરના ગંભીરાદિભેદ પ્રસિદ્ધ છે. વક્તાની વાણી સાંભળીને શ્રોતાને એ મુજબ કરવાનું મન થાય તો વક્તાનું વચન આજ્ઞાપક મનાય છે.
શુભસ્વપ્રથી યોગને ઉચિત મન છે - એમ અન્ય દર્શનકારો માને છે. સામાન્ય રીતે સમુદ્ર, નદી કે સરોવરને તરી જવું વગેરે સ્વરૂપ સ્વમાં સતત અથવા કોઇવાર આવનારાં વગેરે ભેદથી અનેક પ્રકારનાં છે. આવાં સ્વપ્રો આવે તો સમજવું કે મન યોગને ઉચિત છે. અન્ય દર્શનકારોને મતે યોગને ઉચિત એવા કાયા, વચન અને મનની શુદ્ધિને ઉપર જણાવ્યા મુજબ સારી જ જાણવી. ।।૪૧।।
* *
ઉપર જણાવ્યા મુજબની અન્ય દર્શનકારોની વાત પણ બરાબર જ છે. કારણ કે જેઓ મહાપુરુષો નથી; તેઓ યોગીઓ થતા નથી. અમહાપુરુષોને જે યોગ પ્રાપ્ત થાય છે; તેની અપેક્ષાએ યોગીસ્વરૂપ મહાપુરુષોને જ્ઞાનાદિસ્વરૂપ ભાવૈશ્વર્ય વગેરે યોગ ગુરુતર પ્રાપ્ત થાય છે. દેખાય પણ છે કે - આવા (શુભસંસ્થાનાદિમાન) જ મહાપુરુષોને તેમનાથી ઇતર (જુદા) અમહાપુરુષો કરતાં ભાવ જેમાં સારભૂત છે એવા અનિંદિત વ્રતોની પ્રતિપત્તિ (સ્વીકાર) અને સુવિશુદ્ધ પાલન વગેરે પ્રાપ્ત થાય છે... પ્રસંગથી આટલી વાત કરી. હવે; આ રીતે યોગની ઉચિતતાને આશ્રયીને વિધિનું કથન કરી યોગમાર્ગની જ પ્રતિપત્તિ સંબંધી વિધિનું કથન કરવાની ઇચ્છાથી બેતાળીસમી ગાથાથી જણાવે છે
एत्थ उवाओ य इमो सुहदव्वाइसमवायमासज्ज । पडिवज्जइ गुणठाणं सुगुरुसमीवम्मि विहिणा तु ॥ ४२ ॥
તે તે ગુણસ્થાનકને પોતે ઉચિત છે એ જાણ્યા પછી અહીં દેશવિરતિ વગેરેના સ્વીકારમાં આ ઉપાય છે કે શુભદ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિના સમુદાયને આશ્રયીને વિધિપૂર્વક સ્વોચિત ગુણસ્થાનકને સુગુરુ સમીપે સ્વીકારે - આ પ્રમાણે બેતાળીસમી ગાથાનો અક્ષરાર્થ છે. આશય લગભગ સ્પષ્ટ છે કે - જ યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૮૦
豪
પોતે જે સ્થાને છે એના કરતાં અધિક ગુણસ્થાનની પ્રતિપત્તિ માટે પોતે ઉચિત હોતે છતે અધિક ગુણસ્થાનના સ્વીકાર માટે આ ઉપાય છે, અર્થાત્ અધિક ગુણસ્થાનની પ્રતિપત્તિને સાધવા માટેનો પ્રકાર આ છે (આગળ જણાવાતો); કે શુભ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવના સંયોગને આશ્રયીને - અનુસરીને દેશિવતિ વગેરે સ્વરૂપ ગુણસ્થાનક સુગુરુ સમીપે ગ્રહણ કરે છે (કરે). પોતે જે ગુણને ગ્રહણ કરવાનો છે; તેના કરતાં અધિકગુણથી યુક્ત અને ગુણનો સ્વીકાર કરાવવાની વિધિના જ્ઞાતા એવા મહાપુરુષ સ્વરૂપ ગુરુભગવંત અહીં ‘મુપુરુ’ પદથી સમજાવ્યા છે. તેઓશ્રીની પાસે જ અધિક ગુણસ્થાનનો સ્વીકાર કરવો જોઇએ. કારણ કે મોટા ભાગે ભાવથી જ ભાવનો જન્મ થાય છે. કોઇ વાર અંગારમર્દકાચાર્યસ્વરૂપ કુગુરુના શિષ્યોની જેમ આજ્ઞાના અનુપાલન વખતે આજ્ઞાના આરાધનમાત્રથી (ગુરુના ભાવ વિના) કર્મની વિચિત્રતાએ ભાવની પ્રાપ્તિ થાય - એ જુદી વાત. તેથી સુગુરુ પાસે જ વ્રતને ગ્રહણ કરે - એ અધિક ગુણસ્થાનકની પ્રતિપત્તિમાં ઉપાય છે. આ ઉપાયમાં પણ વંદન-શુદ્ધિ વગેરે
આગળની ગાથામાં વર્ણવાતા વિધિથી જ દેશવિરત્યાદિ અધિક ગુણસ્થાનકની પ્રતિપત્તિ કરવી જોઇએ. યદ્યપિ વ્રતનો સ્વીકાર ગુરુ પાસે કરવાનો હોવાથી સુગુરુભગવંત અવિધિપૂર્વક વ્રતનું પ્રદાન નહિ જ કરે, તેથી વિધિપૂર્વક વ્રતનું ગ્રહણ તો સિદ્ધ જ છે, તેને જણાવવા ગાથામાં વિાિ તુ આ પદ આપવાની આવશ્યકતા નથી. પરંતુ વિધિનું પ્રાધાન્ય જણાવવા એ પ્રમાણે નિર્દેશ કર્યો છે - એ યાદ રાખવું. ॥૪૨॥
**
*
બેતાળીસમી ગાથામાં સુગુરુ પાસે વિધિપૂર્વક દેશિવરતિ વગેરે ગુણસ્થાનકનો સ્વીકાર કરવાનું જણાવ્યું છે, તેથી જ વિશેષથી વિધિનું નિરૂપણ કરવાના આશયથી તેંતાળીસમી ગાથામાં જણાવ્યું છે કે—
वंदणमाई उ विही णिमित्तसुद्धीपहाण मो मेओ । सम्मं अवेक्खियव्वा एसा इहरा विहि ण भवे ॥ ४३ ॥ યોગશતક - એક પરિશીલન ૦ ૮૧
*
